Hoạt chất Palonosetron: Hoạt chất chống buồn nôn

Mô tả hoạt chất Palonosetron

Palonosetron là một loại thuốc thuộc nhóm đối kháng chọn lọc thụ thể serotonin 5-HT3. Tuy nhiên, không giống như các thuốc thế hệ đầu (như Ondansetron hay Granisetron), Palonosetron được coi là thuốc thế hệ thứ hai nhờ vào những đặc tính dược lý ưu việt của nó.

Về mặt cấu trúc, Palonosetron có công thức hóa học và cấu trúc không gian đặc biệt, giúp nó có khả năng liên kết mạnh mẽ và kéo dài với các thụ thể serotonin loại 3 (5-HT3) – những thụ thể đóng vai trò then chốt trong việc khởi phát phản ứng buồn nôn và nôn của cơ thể.

Hiện tại, Palonosetron chủ yếu có mặt dưới dạng:

• Dung dịch tiêm: Các nồng độ phổ biến là 0.25 mg/5 mL hoặc 0.075 mg/1.5 mL, dùng để tiêm tĩnh mạch.
• Dạng phối hợp: Palonosetron cũng có thể được tìm thấy trong các sản phẩm phối hợp với các hoạt chất chống nôn khác như Netupitant (ví dụ: Akynzeo), nhằm tăng cường hiệu quả kiểm soát CINV.

Cơ chế hoạt động tổng quát của Palonosetron là ngăn chặn hoạt động của serotonin – một chất dẫn truyền thần kinh được giải phóng khi cơ thể bị kích thích bởi hóa trị hoặc xạ trị. Khi serotonin giải phóng, nó gắn vào thụ thể 5-HT3, gửi tín hiệu đến não và kích hoạt cảm giác buồn nôn, nôn. Palonosetron hoạt động như một rào cản, chiếm giữ các thụ thể này và không cho serotonin thực hiện nhiệm vụ của mình.

Chỉ định sử dụng

Palonosetron được chỉ định chủ yếu để phòng ngừa và điều trị buồn nôn và nôn trong các tình huống sau:

• Phòng ngừa buồn nôn và nôn do hóa trị liệu: Đây là chỉ định quan trọng nhất của Palonosetron. Thuốc đặc biệt hiệu quả trong việc phòng ngừa cả buồn nôn và nôn cấp tính (xảy ra trong vòng 24 giờ sau hóa trị) và buồn nôn và nôn muộn (xảy ra từ 24 giờ đến 5 ngày sau hóa trị). Palonosetron được ưu tiên sử dụng cho các phác đồ hóa trị có khả năng gây nôn từ trung bình (MEC) đến cao (HEC). Ưu điểm nổi bật của Palonosetron so với các thuốc ức chế 5-HT3 thế hệ 1 là khả năng kiểm soát buồn nôn muộn tốt hơn, một vấn đề thường gây khó chịu kéo dài cho bệnh nhân.
• Phòng ngừa buồn nôn và nôn sau phẫu thuật (PONV): Bác sĩ có thể chỉ định Palonosetron cho những bệnh nhân có nguy cơ cao bị buồn nôn và nôn sau phẫu thuật. Các yếu tố nguy cơ bao gồm tiền sử PONV, tiền sử say tàu xe, giới tính nữ, không hút thuốc, và việc sử dụng opioid sau mổ.

Nhờ hiệu quả vượt trội, Palonosetron đã trở thành một lựa chọn hàng đầu trong các phác đồ kiểm soát buồn nôn và nôn cho bệnh nhân ung thư.

Dược lực học

Dược lực học của Palonosetron giải thích cách thuốc tác động lên cơ thể để mang lại hiệu quả chống buồn nôn và nôn.

• Cơ chế tác dụng chi tiết và ưu việt:

  • Khi các tế bào ruột bị tổn thương bởi hóa trị hoặc xạ trị, chúng giải phóng lượng lớn serotonin. Serotonin này kích hoạt các thụ thể 5-HT3 có mặt ở hai vị trí quan trọng:
    • Vùng kích hoạt thụ thể hóa học (CTZ) ở hành não: Nơi này nhận tín hiệu hóa học từ máu và kích hoạt phản xạ nôn.
    • Các đầu dây thần kinh phế vị trong đường tiêu hóa: Khi serotonin gắn vào các thụ thể 5-HT3 tại đây, các tín hiệu được truyền về não, gây ra cảm giác buồn nôn.
  • Palonosetron nổi bật với ái lực gắn kết với thụ thể 5-HT3 cao gấp nhiều lần so với các thuốc ức chế 5-HT3 thế hệ đầu. Đặc biệt, nó không chỉ đơn thuần phong tỏa thụ thể mà còn có khả năng gây ra hiện tượng “nội hóa thụ thể” (receptor internalization). Điều này có nghĩa là sau khi Palonosetron gắn vào thụ thể, thụ thể đó sẽ được “kéo” vào bên trong tế bào, làm giảm số lượng thụ thể có sẵn trên bề mặt tế bào để serotonin có thể gắn vào. Kết quả là, hiệu quả phong tỏa kéo dài hơn đáng kể, giúp Palonosetron không chỉ kiểm soát buồn nôn cấp tính mà còn rất hiệu quả đối với buồn nôn muộn – một thách thức lớn với các thuốc thế hệ trước.

• Hiệu quả lâm sàng: Các nghiên cứu lâm sàng đã chứng minh Palonosetron mang lại tỷ lệ kiểm soát hoàn toàn (không buồn nôn và nôn) rất cao cho cả buồn nôn cấp tính và buồn nôn muộn do hóa trị. Điều này góp phần cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân và giúp họ tuân thủ phác đồ điều trị tốt hơn.

Dược động học

Dược động học mô tả hành trình của Palonosetron trong cơ thể, từ lúc được hấp thu đến khi được thải trừ.

• Hấp thu: Khi tiêm tĩnh mạch, sinh khả dụng của Palonosetron là 100%, đảm bảo toàn bộ liều thuốc được đưa vào hệ tuần hoàn và phát huy tác dụng.
• Phân bố: Palonosetron có thể tích phân bố lớn, cho thấy thuốc phân tán rộng khắp vào các mô và dịch cơ thể. Thuốc gắn kết khoảng 62% với protein huyết tương.
• Chuyển hóa: Đây là một trong những ưu điểm nổi bật của Palonosetron. Không giống như nhiều thuốc khác được chuyển hóa mạnh ở gan bởi hệ enzyme cytochrome P450 (CYP), Palonosetron chỉ được chuyển hóa rất ít, chủ yếu bởi CYP2D6 và một phần nhỏ bởi CYP3A4 và CYP1A2. Điều này làm giảm đáng kể nguy cơ tương tác thuốc liên quan đến chuyển hóa qua gan, giúp việc sử dụng Palonosetron an toàn hơn cho bệnh nhân đang dùng nhiều loại thuốc khác. Các chất chuyển hóa của Palonosetron không có hoạt tính dược lý đáng kể.
• Thải trừ: Palonosetron chủ yếu được thải trừ qua thận dưới dạng không đổi (khoảng 80%). Thời gian bán thải (T1/2) của Palonosetron rất dài, trung bình khoảng 40 giờ. Thời gian bán thải kéo dài này chính là yếu tố then chốt giúp Palonosetron có tác dụng chống buồn nôn và nôn kéo dài, thường chỉ cần một liều duy nhất cho cả một chu kỳ hóa trị. Điều đáng chú ý là không cần điều chỉnh liều Palonosetron cho bệnh nhân suy gan hoặc suy thận ở bất kỳ mức độ nào.

Tương tác thuốc

Palonosetron có hồ sơ tương tác thuốc khá thuận lợi nhờ quá trình chuyển hóa tối thiểu ở gan. Tuy nhiên, bạn vẫn cần thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc bạn đang sử dụng để đảm bảo an toàn.

• Thuốc kéo dài khoảng QT: Mặc dù nguy cơ kéo dài khoảng QT khi dùng Palonosetron thấp hơn so với một số thuốc đối kháng 5-HT3 thế hệ 1, vẫn cần thận trọng khi dùng đồng thời với các thuốc khác có khả năng kéo dài khoảng QT trên điện tâm đồ (ví dụ: Amiodarone, Quinidine, một số thuốc chống loạn thần) hoặc ở bệnh nhân có các yếu tố nguy cơ (như rối loạn điện giải nghiêm trọng, nhịp tim chậm, suy tim sung huyết).
• Thuốc chuyển hóa qua CYP2D6: Do một phần nhỏ Palonosetron được chuyển hóa qua CYP2D6, các thuốc ức chế mạnh enzyme này (ví dụ: Quinidine, Fluoxetine, Paroxetine) có thể làm tăng nhẹ nồng độ Palonosetron trong máu. Tuy nhiên, trong đa số trường hợp, sự thay đổi này không đủ lớn để yêu cầu điều chỉnh liều Palonosetron.
• Các thuốc hóa trị liệu: Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng Palonosetron không có tương tác dược động học đáng kể với các thuốc hóa trị thường dùng như Cisplatin, Cyclophosphamide, Doxorubicin, hoặc Fluorouracil. Điều này giúp đảm bảo hiệu quả của cả phác đồ hóa trị và thuốc chống nôn.

Nhìn chung, Palonosetron có nguy cơ tương tác thuốc thấp, nhưng việc theo dõi lâm sàng vẫn là cần thiết khi phối hợp nhiều loại thuốc.

Chống chỉ định

Palonosetron không được sử dụng trong các trường hợp sau:

• Quá mẫn: Bệnh nhân có tiền sử dị ứng hoặc quá mẫn với Palonosetron hoặc bất kỳ thành phần nào khác của thuốc. Các phản ứng này có thể bao gồm phát ban, ngứa, sưng hoặc khó thở.
• Tiền sử quá mẫn chéo: Mặc dù hiếm, nhưng nếu bạn đã từng có phản ứng dị ứng nghiêm trọng với các thuốc đối kháng 5-HT3 khác (ví dụ: Ondansetron, Granisetron), bác sĩ sẽ cân nhắc kỹ lưỡng trước khi chỉ định Palonosetron.

Ngoài ra, cần thận trọng đặc biệt khi sử dụng Palonosetron cho:

• Bệnh nhân có tiền sử hoặc các yếu tố nguy cơ kéo dài khoảng QT (ví dụ: hội chứng QT dài bẩm sinh, nhịp tim chậm đáng kể, suy tim sung huyết không kiểm soát, rối loạn điện giải không được điều chỉnh).
• Bệnh nhân có tình trạng tắc ruột bán phần hoặc có nguy cơ cao bị tắc ruột, vì Palonosetron có thể làm giảm nhẹ nhu động ruột, mặc dù tác dụng này thường không đáng kể.

Liều lượng và cách dùng

Liều lượng và cách dùng của Palonosetron phải luôn tuân thủ nghiêm ngặt chỉ định của bác sĩ hoặc dược sĩ.

1. Liều dùng cho người lớn:

• Phòng ngừa buồn nôn/nôn do hóa trị liệu:
  • Tiêm tĩnh mạch: Liều thông thường là 0.25 mg, tiêm tĩnh mạch chậm trong ít nhất 30 giây. Thuốc nên được dùng khoảng 30 phút trước khi bắt đầu phác đồ hóa trị. Một liều duy nhất Palonosetron thường đủ để kiểm soát buồn nôn và nôn trong suốt chu kỳ hóa trị (lên đến 5 ngày), nhờ vào thời gian bán thải dài của thuốc.
• Phòng ngừa buồn nôn/nôn sau phẫu thuật:
  • Tiêm tĩnh mạch: Liều thường dùng là 0.075 mg, tiêm tĩnh mạch chậm trong 10 giây. Thuốc nên được tiêm ngay trước khi khởi mê.

2. Liều dùng cho trẻ em:

• Phòng ngừa buồn nôn/nôn do hóa trị (từ 1 tháng tuổi trở lên): Liều khuyến cáo là 0.20 mcg/kg (microgam trên mỗi kilogam trọng lượng cơ thể), với liều tối đa là 5 mcg. Thuốc được tiêm tĩnh mạch chậm khoảng 30 phút trước hóa trị. Liều này chỉ được tính toán và chỉ định bởi bác sĩ nhi khoa.

3. Điều chỉnh liều:

• Một ưu điểm đáng kể của Palonosetron là không cần điều chỉnh liều cho bệnh nhân suy gan hoặc suy thận ở bất kỳ mức độ nào. Điều này giúp đơn giản hóa việc điều trị và giảm nguy cơ sai sót liều.
• Cũng không cần điều chỉnh liều cho bệnh nhân cao tuổi.

Cách dùng:

• Palonosetron dạng tiêm tĩnh mạch phải luôn được thực hiện bởi nhân viên y tế có chuyên môn. Không tự ý tiêm thuốc tại nhà.
• Nếu cần pha loãng, nhân viên y tế sẽ thực hiện theo đúng quy trình và hướng dẫn của nhà sản xuất.

Tác dụng phụ

Mặc dù Palonosetron thường được dung nạp tốt, nhưng cũng như các loại thuốc khác, nó có thể gây ra một số tác dụng phụ.

• Tác dụng phụ thường gặp (có thể ảnh hưởng đến hơn 1/100 người):
  • Đau đầu: Đây là tác dụng phụ phổ biến nhất, thường ở mức độ nhẹ đến trung bình và có thể được kiểm soát bằng thuốc giảm đau thông thường.
  • Táo bón: Cũng là một tác dụng phụ thường gặp. Để giảm thiểu, bạn nên uống đủ nước, tăng cường chất xơ trong chế độ ăn, hoặc sử dụng thuốc nhuận tràng nhẹ theo lời khuyên của bác sĩ.
  • Chóng mặt.
  • Mệt mỏi.
  • Tiêu chảy (ít gặp hơn táo bón).
• Tác dụng phụ ít gặp nhưng nghiêm trọng (cần đặc biệt chú ý và thông báo ngay cho bác sĩ):
  • Phản ứng quá mẫn: Bao gồm các triệu chứng như phát ban da nặng, ngứa, mề đay, sưng mặt, môi, lưỡi hoặc họng, khó thở hoặc tức ngực (sốc phản vệ). Đây là trường hợp cấp cứu y tế.
  • Kéo dài khoảng QT trên điện tâm đồ: Mặc dù hiếm gặp hơn so với các thuốc 5-HT3 thế hệ đầu, vẫn có nguy cơ xảy ra loạn nhịp tim nghiêm trọng (ví dụ: xoắn đỉnh), đặc biệt ở những bệnh nhân có yếu tố nguy cơ.
  • Rối loạn nhịp tim khác (nhịp tim nhanh hoặc chậm bất thường).
  • Hội chứng Serotonin: Rất hiếm khi xảy ra, thường khi Palonosetron được dùng đồng thời với các thuốc khác làm tăng nồng độ serotonin trong não (ví dụ: một số loại thuốc chống trầm cảm). Các triệu chứng bao gồm kích động, ảo giác, nhịp tim nhanh, sốt, tăng phản xạ, mất phối hợp, buồn nôn, nôn, tiêu chảy.

Nếu bạn gặp bất kỳ tác dụng phụ nào khiến bạn lo lắng hoặc trở nên nghiêm trọng, hãy liên hệ ngay lập tức với bác sĩ hoặc nhân viên y tế.

Lưu ý và thận trọng

Để đảm bảo an toàn tối đa khi sử dụng Palonosetron, hãy tuân thủ các hướng dẫn và lưu ý sau:

• Theo dõi điện tâm đồ (ECG): Bác sĩ có thể cân nhắc theo dõi điện tâm đồ ở những bệnh nhân có tiền sử bệnh tim, có các yếu tố nguy cơ kéo dài khoảng QT (như suy tim sung huyết, nhịp tim chậm, thiếu máu cơ tim) hoặc đang dùng các thuốc khác có thể kéo dài khoảng QT.
• Tắc ruột: Mặc dù Palonosetron ít gây ảnh hưởng đến nhu động ruột hơn so với một số thuốc chống nôn khác, cần thận trọng khi sử dụng cho bệnh nhân có tiền sử tắc ruột hoặc đang có các triệu chứng tắc ruột.
• Phụ nữ có thai và cho con bú:
  • Thai kỳ: Dữ liệu về việc sử dụng Palonosetron ở phụ nữ mang thai còn hạn chế. Thuốc này chỉ nên được sử dụng trong thai kỳ khi lợi ích lâm sàng rõ ràng vượt trội so với nguy cơ tiềm ẩn cho thai nhi. Bạn cần thảo luận kỹ lưỡng với bác sĩ về mọi nguy cơ và lợi ích.
  • Cho con bú: Không rõ liệu Palonosetron có bài tiết vào sữa mẹ hay không. Do thời gian bán thải dài của thuốc, cần cân nhắc ngừng cho con bú trong thời gian điều trị và một khoảng thời gian sau khi ngừng thuốc, hoặc ngừng sử dụng thuốc, tùy thuộc vào mức độ cần thiết của thuốc đối với người mẹ.
• Khả năng lái xe và vận hành máy móc: Palonosetron có thể gây ra các tác dụng phụ như chóng mặt hoặc mệt mỏi ở một số bệnh nhân. Nếu bạn gặp phải những triệu chứng này, hãy tránh lái xe hoặc thực hiện các công việc đòi hỏi sự tỉnh táo cao.
• Không tự ý sử dụng: Palonosetron là thuốc kê đơn và chỉ được sử dụng dưới sự chỉ định, giám sát của bác sĩ hoặc nhân viên y tế chuyên nghiệp. Tuyệt đối không tự ý mua hoặc sử dụng thuốc.

Xử trí quá liều, quên liều

Quá liều:

Nếu bạn nghi ngờ mình hoặc ai đó đã dùng quá liều Palonosetron, hãy tìm kiếm sự trợ giúp y tế khẩn cấp ngay lập tức. Các triệu chứng của quá liều có thể tương tự như các tác dụng phụ của thuốc nhưng ở mức độ nặng hơn (ví dụ: đau đầu nghiêm trọng, chóng mặt dữ dội). Hiện tại, không có thuốc giải độc đặc hiệu cho Palonosetron. Việc xử trí quá liều chủ yếu là điều trị triệu chứng và các biện pháp hỗ trợ để duy trì các chức năng sống.

Quên liều:

Palonosetron thường được dùng dưới dạng một liều duy nhất trước hóa trị hoặc phẫu thuật. Nếu bạn là bệnh nhân và đã bỏ lỡ liều thuốc theo lịch trình, điều quan trọng là phải thông báo ngay lập tức cho bác sĩ hoặc nhân viên y tế. Họ sẽ đánh giá tình hình và quyết định xem có cần tiêm bổ sung hay không để đảm bảo hiệu quả phòng ngừa buồn nôn và nôn. Tuyệt đối không tự ý tiêm bù hoặc tăng liều thuốc.

Câu hỏi thường gặp về hoạt chất Palonosetron

1.Palonosetron có ưu điểm gì so với các thuốc chống buồn nôn khác?

Palonosetron nổi bật với thời gian tác dụng kéo dài (thời gian bán thải khoảng 40 giờ) và ái lực gắn kết cao với thụ thể 5-HT3, giúp nó kiểm soát hiệu quả cả buồn nôn cấp tính và buồn nôn muộn do hóa trị, điều mà các thuốc thế hệ đầu thường khó đạt được với liều duy nhất. Nó cũng ít bị chuyển hóa ở gan, giảm nguy cơ tương tác thuốc.

2. Palonosetron có thể dùng cho mọi loại hóa trị không?

Palonosetron đặc biệt hiệu quả trong việc phòng ngừa buồn nôn và nôn do các phác đồ hóa trị có nguy cơ gây nôn từ trung bình đến cao. Đối với hóa trị có nguy cơ thấp, các thuốc khác có thể được ưu tiên hơn.

3. Palonosetron có gây buồn ngủ không?

Buồn ngủ không phải là tác dụng phụ thường gặp của Palonosetron. Tuy nhiên, một số bệnh nhân có thể cảm thấy chóng mặt hoặc mệt mỏi, đặc biệt là ngay sau khi tiêm.

4. Khi nào thì Palonosetron bắt đầu có tác dụng?

Khi được tiêm tĩnh mạch, Palonosetron bắt đầu có tác dụng rất nhanh, thường trong vòng vài phút, và đạt nồng độ đỉnh trong máu không lâu sau đó để phát huy hiệu quả phòng ngừa trước khi hóa trị bắt đầu.

5. Palonosetron có tương tác với rượu không?

Hiện không có tương tác cụ thể được báo cáo giữa Palonosetron và rượu. Tuy nhiên, việc sử dụng rượu trong quá trình hóa trị hoặc khi dùng thuốc có thể làm trầm trọng thêm cảm giác buồn nôn hoặc các tác dụng phụ khác. Tốt nhất nên tránh uống rượu trong thời gian điều trị.

Kết luận

Palonosetron đã cách mạng hóa việc kiểm soát buồn nôn và nôn do hóa trị, mang lại giải pháp hiệu quả và bền vững cho hàng triệu bệnh nhân. Với cơ chế tác dụng độc đáo, ái lực cao và thời gian bán thải dài, Palonosetron không chỉ giảm thiểu buồn nôn cấp tính mà còn kiểm soát tốt buồn nôn muộn – một thách thức lớn trong quá trình điều trị.

Việc sử dụng Palonosetron đúng chỉ định, theo dõi sát sao bởi chuyên gia y tế là yếu tố then chốt để tối ưu hóa lợi ích và đảm bảo an toàn cho người bệnh. Nếu bạn là bệnh nhân hoặc người nhà, hãy luôn tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ về mọi thắc mắc liên quan đến Palonosetron để có quá trình điều trị tốt nhất.

Nguồn tham khảo: Tổng hợp

Xin lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Độc giả vui lòng liên hệ với Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế để được tư vấn cụ thể và chính xác nhất.