Siêu âm có phát hiện ung thư buồng trứng không?
Ung thư buồng trứng là một trong những loại ung thư phụ khoa phổ biến nhất và nguy hiểm nhất đối với phụ nữ. Tại Việt Nam, theo số liệu thống kê gần đây, ung thư buồng trứng đứng thứ 3 trong các loại ung thư phụ khoa, sau ung thư vú và ung thư cổ tử cung. Mỗi năm, có khoảng 1.500 ca mắc mới và gần 1.000 ca tử vong do ung thư buồng trứng tại Việt Nam.
Điều đáng lo ngại là hơn 70% các trường hợp ung thư buồng trứng được phát hiện ở giai đoạn muộn (III hoặc IV), khi tỷ lệ sống sót 5 năm chỉ còn khoảng 30% hoặc thấp hơn. Ngược lại, nếu phát hiện ở giai đoạn sớm (I), tỷ lệ sống sót có thể lên đến 90%.
“Phát hiện sớm là chìa khóa quan trọng nhất trong điều trị ung thư buồng trứng. Mỗi ngày chậm trễ trong chẩn đoán có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến tiên lượng của bệnh nhân.” – Trích lời bác sĩ Nguyễn Thị Minh, chuyên gia ung bướu phụ khoa.
Siêu âm phát hiện ung thư buồng trứng là một trong những phương pháp chẩn đoán hình ảnh phổ biến nhất, được sử dụng rộng rãi trong việc đánh giá các bất thường ở buồng trứng. Phương pháp này không xâm lấn, an toàn, chi phí thấp và có thể tiếp cận được đối với hầu hết phụ nữ tại Việt Nam.
Câu hỏi đặt ra là: Siêu âm có phát hiện ung thư buồng trứng hiệu quả không? Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ về khả năng, giới hạn và vai trò của siêu âm trong chẩn đoán ung thư buồng trứng.
Hiểu về siêu âm trong chẩn đoán ung thư buồng trứng
Các loại siêu âm được sử dụng trong chẩn đoán
Có hai loại siêu âm chính được sử dụng để đánh giá buồng trứng:
- Siêu âm qua đường bụng: Đầu dò siêu âm được đặt trên bề mặt bụng dưới của bạn. Phương pháp này:
- Không xâm lấn và tương đối thoải mái
- Cần bàng quang đầy để có hình ảnh tốt hơn
- Có thể bị hạn chế bởi lớp mỡ bụng hoặc ruột chứa hơi
- Phù hợp với phụ nữ chưa có quan hệ tình dục hoặc trẻ vị thành niên
- Siêu âm qua đường âm đạo: Đầu dò siêu âm nhỏ được đưa vào âm đạo. Phương pháp này:
- Cho hình ảnh chi tiết hơn về buồng trứng và các cấu trúc lân cận
- Không cần bàng quang đầy
- Ít bị ảnh hưởng bởi béo phì
- Phù hợp với hầu hết phụ nữ đã có quan hệ tình dục
Trong chẩn đoán ung thư buồng trứng, siêu âm qua đường âm đạo thường được ưu tiên vì độ chính xác cao hơn. Nghiên cứu cho thấy siêu âm qua đường âm đạo có độ nhạy khoảng 85-90% và độ đặc hiệu khoảng 70-75% trong việc phân biệt khối u buồng trứng lành tính và ác tính, cao hơn đáng kể so với siêu âm qua đường bụng.
Khả năng phát hiện ung thư buồng trứng qua siêu âm
Siêu âm phát hiện ung thư buồng trứng có khả năng và giới hạn nhất định. Hãy xem xét các yếu tố sau:
Mức độ chính xác của siêu âm:
- Độ nhạy: Siêu âm có thể phát hiện khoảng 85-90% các khối u ác tính buồng trứng, tùy thuộc vào kinh nghiệm của người thực hiện và chất lượng thiết bị.
- Độ đặc hiệu: Khoảng 70-75%, có nghĩa là có thể có 25-30% trường hợp “dương tính giả” – khối u lành tính bị nghi ngờ là ác tính.
Hạn chế của phương pháp siêu âm:
- Khó phát hiện các tổn thương nhỏ (<1 cm)
- Khó đánh giá di căn phúc mạc
- Phụ thuộc vào kinh nghiệm và kỹ năng của người thực hiện
- Không thể xác định chính xác bản chất mô học của khối u
Câu chuyện của chị Ngọc Anh (38 tuổi, Hà Nội) là một ví dụ điển hình về tầm quan trọng của siêu âm:
“Tôi không có triệu chứng gì đặc biệt, chỉ thấy bụng hơi to lên và đôi khi đau âm ỉ. Trong một lần khám sức khỏe định kỳ, bác sĩ phát hiện một khối u buồng trứng 5cm qua siêu âm. Nhờ các dấu hiệu ung thư buồng trứng trên siêu âm như tính chất đặc, vách ngăn dày và tăng sinh mạch máu, bác sĩ đã nghi ngờ ung thư và chỉ định phẫu thuật ngay. Kết quả sinh thiết xác nhận đó là ung thư buồng trứng giai đoạn sớm. Nếu không có siêu âm, có lẽ tôi đã không phát hiện bệnh sớm như vậy.”
Dấu hiệu ung thư buồng trứng có thể phát hiện qua siêu âm
Hình ảnh siêu âm của khối u buồng trứng lành tính
Các khối u lành tính buồng trứng thường có những đặc điểm sau trên siêu âm:
- Ranh giới rõ ràng, đều đặn
- Cấu trúc dạng nang (chứa dịch), thành mỏng
- Không có vách ngăn hoặc có vách ngăn mỏng (<3mm)
- Không có thành phần đặc bên trong nang
- Không tăng sinh mạch máu khi siêu âm Doppler màu
- Kích thước thường ổn định hoặc tăng rất chậm qua thời gian
Các loại u lành tính phổ biến bao gồm nang buồng trứng chức năng, u nang thanh dịch, u nang dạng nhầy, và u tế bào mầm lành tính.
Dấu hiệu nghi ngờ ung thư buồng trứng trên siêu âm
Ngược lại, dấu hiệu ung thư buồng trứng trên siêu âm thường bao gồm:
- Tính chất đặc và cấu trúc hỗn hợp:
- Khối có cấu trúc đặc hoặc hỗn hợp đặc-nang
- Mật độ không đồng nhất
- Vách ngăn và mô đặc bên trong khối:
- Vách ngăn dày (>3mm)
- Có nhiều vách ngăn (>4 vách)
- Mô đặc nhô vào trong lòng nang
- Có vôi hóa trong khối
- Tăng sinh mạch máu:
- Khi siêu âm Doppler màu, thấy tăng sinh mạch máu trong vách ngăn hoặc phần đặc
- Chỉ số kháng trở (RI) thấp (<0.4)
- Kích thước và ranh giới bất thường:
- Kích thước lớn (>10cm)
- Ranh giới không đều, không rõ ràng
- Tăng trưởng nhanh qua thời gian
Tỷ lệ phát hiện ung thư buồng trứng qua siêu âm
Hiệu quả siêu âm trong ung thư phụ khoa phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Khi đánh giá khả năng phát hiện theo giai đoạn, chúng ta thấy:
| Giai đoạn | Tỷ lệ phát hiện qua siêu âm | Đặc điểm |
|---|---|---|
| I | 75-80% | Giới hạn trong buồng trứng |
| II | 85-90% | Lan đến các cơ quan lân cận |
| III | >90% | Di căn phúc mạc trong ổ bụng |
| IV | >95% | Di căn xa (gan, phổi, etc.) |
Điều đáng chú ý là mặc dù tỷ lệ phát hiện ở giai đoạn muộn rất cao, nhưng tiên lượng điều trị lại kém hơn nhiều. Đây là lý do tại sao việc tầm soát định kỳ bằng siêu âm là rất quan trọng để phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm.
“Siêu âm không phải là phương pháp hoàn hảo để phát hiện ung thư buồng trứng giai đoạn sớm, nhưng nó là công cụ sàng lọc tốt nhất chúng ta có hiện nay với chi phí hợp lý và độ an toàn cao.” – TS.BS Trần Văn Hùng, Trưởng khoa Chẩn đoán hình ảnh.
Lưu ý khi đọc kết quả siêu âm
Khi nhận kết quả siêu âm, bạn cần lưu ý những điểm sau:
- Các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả siêu âm:
- Chất lượng máy siêu âm
- Kinh nghiệm của bác sĩ thực hiện
- Cấu trúc cơ thể của bạn (béo phì, có nhiều hơi trong ruột…)
- Thời điểm trong chu kỳ kinh nguyệt
- Cách đọc hiểu báo cáo siêu âm:
- Kích thước buồng trứng: Bình thường khoảng 3-5 cm
- Cấu trúc: Đồng nhất hay không đồng nhất
- Có nang hay khối: Kích thước, số lượng, tính chất
- Đánh giá độ ác tính: Các thuật ngữ như “nghi ngờ”, “không loại trừ” thường đòi hỏi thêm xét nghiệm
Phương pháp chẩn đoán bổ sung kết hợp với siêu âm
Mặc dù siêu âm phát hiện ung thư buồng trứng là phương pháp chẩn đoán hình ảnh đầu tiên và phổ biến nhất, nhưng thường cần kết hợp với các phương pháp khác để nâng cao độ chính xác trong chẩn đoán. Dưới đây là các phương pháp phát hiện ung thư buồng trứng bổ sung quan trọng:
Xét nghiệm máu marker CA-125
CA-125 là một loại protein có thể tăng cao trong máu của phụ nữ bị ung thư buồng trứng. Tuy nhiên, cần hiểu rõ về chỉ số này:
- Mức bình thường: <35 U/ml
- Độ nhạy: 50-60% đối với ung thư buồng trứng giai đoạn sớm, 80-90% đối với giai đoạn muộn
- Độ đặc hiệu: Khoảng 70-75%
Lưu ý quan trọng: CA-125 có thể tăng trong nhiều tình trạng lành tính như lạc nội mạc tử cung, viêm vùng chậu, u xơ tử cung, hoặc thậm chí trong chu kỳ kinh nguyệt bình thường.
Khi kết hợp CA-125 với siêu âm, độ chính xác trong chẩn đoán ung thư buồng trứng có thể tăng lên đáng kể, với độ nhạy và độ đặc hiệu đạt khoảng 85-90%.
Chụp CT và MRI
Chụp cắt lớp vi tính (CT) và cộng hưởng từ (MRI) là những phương pháp chẩn đoán hình ảnh tiên tiến, thường được chỉ định khi:
- Hình ảnh siêu âm không rõ ràng
- Nghi ngờ di căn
- Cần đánh giá chi tiết mức độ xâm lấn của khối u
So với siêu âm, CT và MRI có những ưu điểm:
| Phương pháp | Ưu điểm | Nhược điểm |
|---|---|---|
| CT scan | – Đánh giá tốt sự di căn xa – Phát hiện hạch bạch huyết – Thời gian thực hiện nhanh | – Phơi nhiễm tia X – Chi phí cao – Phân biệt tổn thương lành – ác kém hơn MRI |
| MRI | – Độ phân giải mô mềm cao – Đánh giá tốt mức xâm lấn – Không phơi nhiễm bức xạ | – Thời gian thực hiện lâu – Chi phí cao nhất – Không phù hợp cho người có kim loại trong cơ thể |
| Siêu âm | – Chi phí thấp – Dễ tiếp cận – Không bức xạ – Thực hiện nhanh | – Phụ thuộc người làm – Khó đánh giá di căn xa – Bị giới hạn bởi hơi trong ruột |
Sinh thiết và phẫu thuật chẩn đoán
Sinh thiết và phẫu thuật là phương pháp chẩn đoán xác định cuối cùng đối với ung thư buồng trứng:
- Sinh thiết kim: Ít khi được thực hiện đối với khối u buồng trứng vì nguy cơ làm lan tràn tế bào ung thư
- Phẫu thuật chẩn đoán: Thường là phẫu thuật nội soi hoặc mổ mở để:
- Lấy mẫu mô để xét nghiệm mô bệnh học
- Đánh giá giai đoạn bệnh
- Đồng thời tiến hành điều trị nếu xác định là ung thư
“Chỉ có kết quả mô bệnh học từ mẫu sinh thiết mới có thể chẩn đoán xác định 100% bản chất của khối u buồng trứng”, đây là nguyên tắc vàng trong chẩn đoán ung thư buồng trứng mà tất cả các chuyên gia đều nhất trí.
Quy trình khuyến nghị cho phụ nữ trong phát hiện ung thư buồng trứng
Tầm soát định kỳ phù hợp theo độ tuổi
Các khuyến nghị tầm soát khác nhau tùy thuộc vào nguy cơ của từng phụ nữ:
Phụ nữ có nguy cơ thấp (không có tiền sử gia đình):
- 18-40 tuổi: Khám phụ khoa và siêu âm 1 lần/năm
- 40-55 tuổi: Khám phụ khoa và siêu âm mỗi 6-12 tháng
- 55 tuổi: Khám phụ khoa, siêu âm và xét nghiệm CA-125 mỗi 6-12 tháng
Phụ nữ có nguy cơ cao (có tiền sử gia đình, đột biến gen BRCA1/2):
- Từ 25 tuổi: Khám phụ khoa, siêu âm và xét nghiệm CA-125 mỗi 6 tháng
- Cân nhắc phẫu thuật dự phòng sau khi hoàn thành sinh đẻ
Khi nào cần đi khám siêu âm phụ khoa
Ngoài tầm soát định kỳ, bạn nên đi khám khi có các dấu hiệu sau:
- Đau bụng dưới kéo dài hoặc tái phát
- Cảm giác đầy bụng, chướng bụng không rõ nguyên nhân
- Khó tiểu hoặc tiểu thường xuyên
- Đau khi quan hệ tình dục
- Rối loạn kinh nguyệt (chu kỳ không đều, rong kinh, rong huyết)
- Sụt cân không rõ nguyên nhân
- Mệt mỏi kéo dài không giải thích được
Theo lời khuyên từ chuyên gia Pharmacity.vn: “Phụ nữ không nên chủ quan với các triệu chứng kể trên, đặc biệt nếu các triệu chứng kéo dài hoặc ngày càng nặng hơn. Một buổi khám siêu âm sớm có thể cứu sống bạn.”
Các biện pháp dự phòng ung thư buồng trứng
Mặc dù không thể phòng ngừa hoàn toàn ung thư buồng trứng, nhưng có một số biện pháp có thể giúp giảm nguy cơ:
- Sử dụng thuốc tránh thai: Có thể giảm nguy cơ 30-50% nếu sử dụng từ 5 năm trở lên
- Mang thai và cho con bú: Mỗi lần mang thai giảm nguy cơ khoảng 10%
- Cắt ống dẫn trứng (thắt ống) khi không còn nhu cầu sinh đẻ
- Chế độ ăn giàu rau xanh và trái cây, hạn chế thịt đỏ và chất béo
- Duy trì cân nặng hợp lý và tập thể dục đều đặn
- Tránh tiếp xúc với chất độc hại và thuốc bảo vệ thực vật
Hiệu quả và giới hạn của siêu âm trong phát hiện ung thư buồng trứng
Tỷ lệ phát hiện ung thư buồng trứng qua siêu âm
Hiệu quả siêu âm trong ung thư phụ khoa có thể được thấy qua các chỉ số sau:
- Độ nhạy (Sensitivity): 85-90% – tỷ lệ phát hiện đúng các trường hợp ung thư
- Độ đặc hiệu (Specificity): 70-75% – tỷ lệ xác định đúng các trường hợp không phải ung thư
- Giá trị dự đoán dương tính: 60-70% – khả năng dự đoán đúng ung thư khi kết quả siêu âm nghi ngờ
- Giá trị dự đoán âm tính: 90-95% – khả năng dự đoán đúng không có ung thư khi kết quả siêu âm bình thường
Tỷ lệ phát hiện cũng khác nhau theo loại mô học của ung thư:
- Ung thư biểu mô thanh dịch: phát hiện tốt nhất (>90%)
- Ung thư biểu mô dạng nhầy: khó phát hiện hơn (80-85%)
- Ung thư biểu mô tế bào sáng: khó phát hiện nhất (75-80%)
Lưu ý khi đọc kết quả siêu âm
Khi nhận và đọc kết quả siêu âm phát hiện ung thư buồng trứng, bạn cần lưu ý:
- Từ ngữ trong kết quả siêu âm:
- “Nghi ngờ” không đồng nghĩa với chẩn đoán xác định
- “Không loại trừ” có nghĩa cần thêm xét nghiệm khác
- “Theo dõi” thường áp dụng cho các tổn thương không rõ ràng
- Khi nào cần thêm xét nghiệm bổ sung:
- Khi siêu âm phát hiện khối >5cm
- Khi có đặc điểm nghi ngờ ác tính trên siêu âm
- Khi có triệu chứng dai dẳng dù siêu âm bình thường
- Khi CA-125 cao mà siêu âm không thấy bất thường
Kết luận
Siêu âm phát hiện ung thư buồng trứng là một công cụ chẩn đoán quan trọng, với nhiều ưu điểm như chi phí thấp, dễ tiếp cận và an toàn. Tuy nhiên, phương pháp này có những hạn chế nhất định và thường cần kết hợp với các xét nghiệm bổ sung để đưa ra chẩn đoán chính xác.
Mặc dù có giới hạn, siêu âm định kỳ vẫn là biện pháp tầm soát hiệu quả và thiết thực nhất hiện nay đối với ung thư buồng trứng, đặc biệt là khi kết hợp với khám lâm sàng và xét nghiệm CA-125.
Phụ nữ nên chủ động tầm soát định kỳ theo khuyến nghị của bác sĩ, đặc biệt là những người có nguy cơ cao như có tiền sử gia đình mắc ung thư buồng trứng hoặc ung thư vú, hoặc đã được phát hiện đột biến gen BRCA1/2.
Hãy nhớ rằng, phát hiện sớm ung thư buồng trứng là yếu tố quyết định đến tiên lượng và kết quả điều trị. Thay vì lo sợ và trì hoãn việc khám, hãy chủ động và đều đặn tham gia tầm soát để bảo vệ sức khỏe của chính mình.
Câu hỏi thường gặp
1. Siêu âm có thể phát hiện ung thư buồng trứng giai đoạn đầu không?
Siêu âm phát hiện ung thư buồng trứng giai đoạn đầu với tỷ lệ khoảng 75-80%. Tuy nhiên, hiệu quả phụ thuộc vào nhiều yếu tố như kích thước khối u, vị trí, loại mô học và đặc biệt là kinh nghiệm của người thực hiện siêu âm. Siêu âm qua đường âm đạo thường hiệu quả hơn siêu âm qua đường bụng trong phát hiện ung thư giai đoạn sớm.
2. Có cần nhịn ăn trước khi siêu âm phụ khoa không?
- Đối với siêu âm qua đường bụng: Cần bàng quang đầy, nên uống khoảng 1-1.5 lít nước 1-2 giờ trước khi siêu âm và không đi tiểu.
- Đối với siêu âm qua đường âm đạo: Không cần nhịn ăn hoặc uống nước, ngược lại nên đi tiểu trước khi siêu âm để bàng quang rỗng, giúp thấy rõ buồng trứng hơn.
3. Siêu âm qua đường âm đạo có đau không?
Hầu hết phụ nữ chỉ cảm thấy hơi khó chịu, không đau khi siêu âm qua đường âm đạo. Đầu dò siêu âm mỏng hơn nhiều so với dụng cụ khám phụ khoa thông thường. Bác sĩ sẽ đưa đầu dò một cách nhẹ nhàng và sử dụng gel siêu âm để giảm ma sát. Bạn nên thả lỏng cơ thể để giảm cảm giác khó chịu.
4. Bao lâu nên siêu âm phụ khoa một lần?
- Phụ nữ 18-40 tuổi có nguy cơ thấp: mỗi 1-2 năm
- Phụ nữ 40-55 tuổi: mỗi 6-12 tháng
- Phụ nữ >55 tuổi: mỗi 6-12 tháng
- Phụ nữ có nguy cơ cao: mỗi 6 tháng, bất kể độ tuổi
Theo chuyên gia từ Pharmacity.vn: “Tần suất tầm soát có thể thay đổi tùy theo tình trạng sức khỏe, tiền sử bệnh cá nhân và gia đình. Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để có lịch tầm soát phù hợp nhất cho bạn.”
5. Nếu siêu âm nghi ngờ ung thư buồng trứng thì bước tiếp theo là gì?
Khi siêu âm nghi ngờ ung thư buồng trứng, các bước tiếp theo thường bao gồm:
- Xét nghiệm máu CA-125 và các marker khối u khác
- Chụp CT hoặc MRI vùng bụng chậu
- Tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa ung bướu phụ khoa
- Phẫu thuật để lấy mẫu mô (thường là phẫu thuật nội soi)
- Xét nghiệm mô bệnh học để chẩn đoán xác định
Không nên hoảng sợ khi kết quả siêu âm “nghi ngờ”, vì có đến 30-40% các trường hợp nghi ngờ cuối cùng được xác định là lành tính sau mô bệnh học.
Nguồn: Tổng hợp
Các bài viết liên quan
Thịt thừa ở vùng kín của phụ nữ không phải là một vấn đề hiếm gặp. Nguyên nhân có thể xuất phát từ nhiều yếu tố như vệ sinh không đúng cách hoặc các vấn đề về sức khỏe như bệnh lý. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu về thịt thừa […]
Chất lượng tinh trùng là một yếu tố quan trọng trong quá trình thụ tinh. Khi tinh trùng yếu, khả năng thụ tinh có thể bị ảnh hưởng. Vậy tinh trùng yếu có thể thụ tinh được không? Điều này là một câu hỏi mà nhiều nam giới đang quan tâm. Để hiểu rõ […]
Việc chất lượng tinh trùng ảnh hưởng trực tiếp đến vấn đề sinh sản ở nam giới là một thực tế không thể phủ nhận. Có nhiều yếu tố tác động đến chất lượng tinh trùng, trong đó chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng. Vậy nam giới nên uống nước gì […]
Phụ nữ thường đối mặt với tình trạng kinh nguyệt kéo dài 20 ngày, gây ra nhiều phiền toái và lo âu. Tuy nhiên, liệu hiện tượng này có phải là dấu hiệu cảnh báo một căn bệnh nguy hiểm nào đó không? Hãy cùng tìm hiểu câu trả lời trong bài viết dưới […]
Tình trạng vô sinh ở nam giới ngày càng tăng do nhiều nguyên nhân khác nhau, chính vì thế nên khám tiền hôn nhân trở nên phổ biến và cần thiết. Các xét nghiệm tinh dịch của nam giới sẽ cho biết hình ảnh của tinh trùng. Vậy hình ảnh tinh trùng bình thường […]
Trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe phụ nữ, kén đặt phụ khoa đang trở thành một chủ đề thu hút sự quan tâm của nhiều người. Sản phẩm này được quảng cáo với những lợi ích như làm sạch, cân bằng độ pH và hỗ trợ điều trị các bệnh viêm nhiễm phụ […]