Hoạt chất Pembrolizumab: Bước tiến trong liệu pháp miễn dịch trị ung thư

Pembrolizumab là một loại kháng thể đơn dòng thuộc nhóm thuốc ức chế điểm kiểm soát miễn dịch (Immune Checkpoint Inhibitor). Bạn có thể hình dung hệ miễn dịch của cơ thể mình như một đội quân tinh nhuệ, luôn sẵn sàng tiêu diệt những kẻ xâm lược. Tuy nhiên, các tế bào ung thư rất “xảo quyệt”, chúng có thể “ngụy trang” hoặc “tắt tín hiệu” để tránh bị đội quân miễn dịch này phát hiện và tấn công.

Cụ thể, tế bào ung thư thường biểu hiện một loại protein gọi là PD-L1. Protein này sẽ gắn vào thụ thể PD-1 trên bề mặt tế bào T (một loại tế bào miễn dịch quan trọng), gửi tín hiệu “đừng tấn công tôi”. Pembrolizumab hoạt động bằng cách ngăn chặn sự tương tác này, giải phóng “phanh hãm” của hệ miễn dịch và cho phép các tế bào T tấn công và tiêu diệt tế bào ung thư một cách hiệu quả.

Tầm quan trọng của Pembrolizumab trong điều trị ung thư

Trong những năm gần đây, liệu pháp miễn dịch đã nổi lên như một trụ cột thứ tư trong điều trị ung thư, bên cạnh phẫu thuật, xạ trị và hóa trị. Pembrolizumab là một trong những đại diện tiêu biểu và thành công nhất của nhóm liệu pháp này.

Pembrolizumab đã thay đổi đáng kể cục diện điều trị ung thư đối với nhiều loại bệnh khó chữa, từ ung thư phổi không tế bào nhỏ, ung thư hắc tố (melanoma), ung thư đầu cổ, đến ung thư thận và ung thư bàng quang. Nó không chỉ kéo dài thời gian sống thêm không tiến triển bệnh mà còn mang lại khả năng sống thêm toàn bộ đáng kể, thậm chí là đáp ứng bền vững ở một tỷ lệ đáng kể bệnh nhân, điều mà trước đây khó có thể đạt được với các phương pháp truyền thống. Đây là một bước tiến mang tính cách mạng, mang lại hy vọng mới cho những bệnh nhân có ít lựa chọn điều trị.

Cơ chế hoạt động (Pharmacodynamics)

Hệ miễn dịch và điểm kiểm soát miễn dịch trong ung thư

Hệ thống miễn dịch của chúng ta được trang bị các “điểm kiểm soát” để ngăn chặn phản ứng miễn dịch quá mức, giúp bảo vệ các mô khỏe mạnh khỏi bị tổn thương. Tuy nhiên, các tế bào ung thư đã lợi dụng cơ chế này để trốn tránh sự tấn công của hệ miễn dịch.

Cụ thể, một trong những “điểm kiểm soát” quan trọng là trục PD-1/PD-L1:

• PD-1 (Programmed cell Death protein 1) là một thụ thể protein nằm trên bề mặt các tế bào miễn dịch, đặc biệt là tế bào T.
• PD-L1 (Programmed Death-Ligand 1) là một protein nằm trên bề mặt của nhiều loại tế bào, bao gồm cả tế bào ung thư.

Khi PD-L1 trên tế bào ung thư gắn vào PD-1 trên tế bào T, nó sẽ gửi một tín hiệu “ngủ đông” hoặc “tắt tín hiệu” cho tế bào T. Điều này làm cho tế bào T không nhận diện và tấn công được tế bào ung thư, giúp khối u “thoát” khỏi sự giám sát của hệ miễn dịch.

Cơ chế ức chế PD-1 của Pembrolizumab

Pembrolizumab là một kháng thể đơn dòng được thiết kế đặc biệt để gắn vào thụ thể PD-1 trên bề mặt tế bào T.

• Giải phóng “phanh hãm”: Bằng cách gắn vào PD-1, Pembrolizumab ngăn chặn PD-L1 của tế bào ung thư gắn vào thụ thể này. Điều này giống như việc “tháo phanh” hệ miễn dịch, cho phép các tế bào T được “đánh thức” và kích hoạt trở lại.
• Phục hồi khả năng tấn công: Khi tế bào T được giải phóng khỏi sự ức chế, chúng sẽ phục hồi khả năng nhận diện các tế bào ung thư là “kẻ lạ” và thực hiện chức năng tiêu diệt chúng.
• Đáp ứng miễn dịch bền vững: Điều này dẫn đến một phản ứng miễn dịch chống ung thư mạnh mẽ và kéo dài, không chỉ tiêu diệt các tế bào ung thư hiện có mà còn tạo ra “trí nhớ miễn dịch” để ngăn ngừa tái phát.

Vai trò của PD-L1 trong lựa chọn bệnh nhân

Mặc dù Pembrolizumab nhắm mục tiêu vào PD-1, nhưng mức độ biểu hiện PD-L1 trên tế bào ung thư của bệnh nhân thường được sử dụng làm một dấu ấn sinh học. Trong nhiều loại ung thư, bệnh nhân có mức độ PD-L1 biểu hiện cao hơn thường có khả năng đáp ứng tốt hơn với Pembrolizumab. Tuy nhiên, đây không phải là yếu tố duy nhất, và ngay cả những bệnh nhân có PD-L1 thấp hoặc âm tính vẫn có thể hưởng lợi từ liệu pháp này, đặc biệt là khi kết hợp với các phương pháp điều trị khác.

Dược động học (Pharmacokinetics)

Để hiểu cách Pembrolizumab được xử lý trong cơ thể, hãy xem xét các đặc điểm dược động học của nó:

• Hấp thu và phân bố: Pembrolizumab được tiêm truyền trực tiếp vào tĩnh mạch, do đó nó đi thẳng vào máu và phân bố khắp cơ thể. Vì là một kháng thể lớn, nó phân bố chủ yếu trong không gian ngoại bào và không dễ dàng đi vào bên trong tế bào như thuốc phân tử nhỏ.
• Chuyển hóa: Pembrolizumab được chuyển hóa theo con đường dị hóa protein tổng thể, tương tự như các immunoglobulin G (IgG) nội sinh, không thông qua hệ thống enzyme cytochrome P450 (CYP) của gan. Điều này giúp giảm nguy cơ tương tác thuốc phức tạp liên quan đến CYP.
• Thải trừ: Thuốc được thải trừ chậm. Thời gian bán thải trung bình của Pembrolizumab là khoảng 25-27 ngày, cho phép lịch trình dùng thuốc giãn cách, thường là mỗi 3 hoặc 6 tuần một lần.

Chỉ định (Indications)

Pembrolizumab đã được cấp phép rộng rãi cho nhiều loại ung thư khác nhau, thường là dựa trên kết quả của các thử nghiệm lâm sàng lớn:

Ung thư phổi không tế bào nhỏ (NSCLC)

• Bước một: Dùng đơn trị liệu hoặc kết hợp hóa trị cho bệnh nhân NSCLC di căn có biểu hiện PD-L1 cao (TPS ≥ 50%) và không có đột biến EGFR/ALK.
• Kết hợp hóa trị: Dùng kết hợp với hóa trị cho bệnh nhân NSCLC di căn không vảy hoặc có vảy, bất kể mức độ biểu hiện PD-L1.
• Điều trị bổ trợ: Sau phẫu thuật và hóa trị cho bệnh nhân NSCLC giai đoạn sớm có nguy cơ tái phát cao.

Ung thư hắc tố (Melanoma)

• Giai đoạn không thể cắt bỏ hoặc di căn: Dùng đơn trị liệu cho bệnh nhân ung thư hắc tố tiến triển.
• Điều trị bổ trợ: Sau phẫu thuật cho bệnh nhân ung thư hắc tố giai đoạn III có di căn hạch bạch huyết.

Ung thư đầu cổ (HNSCC)

• Bước một: Dùng đơn trị liệu hoặc kết hợp hóa trị cho bệnh nhân HNSCC tái phát hoặc di căn, dựa trên mức độ biểu hiện PD-L1 (CPS ≥ 1).

Ung thư bàng quang (Urothelial Carcinoma)

• Tiến triển hoặc di căn: Dùng cho bệnh nhân có bệnh tiến triển sau liệu pháp chứa platinum, hoặc bước một cho bệnh nhân không đủ điều kiện cho liệu pháp chứa cisplatin/carboplatin.

Ung thư thận (Renal Cell Carcinoma – RCC)

• Tiến triển: Thường kết hợp với Axitinib hoặc Lenvatinib (các thuốc ức chế tyrosine kinase) cho bệnh nhân RCC tiến triển hoặc di căn.

Ung thư dạ dày/tuyến nối thực quản-dạ dày (Gastric/GEJ Adenocarcinoma)

• Tiến triển hoặc di căn: Kết hợp với hóa trị cho bệnh nhân có khối u biểu hiện PD-L1 (CPS ≥ 1).

Ung thư thực quản (Esophageal Carcinoma)

• Tiến triển hoặc di căn: Kết hợp với hóa trị cho bệnh nhân có khối u biểu hiện PD-L1 (CPS ≥ 10%).

Ung thư cổ tử cung (Cervical Cancer)

• Tái phát, dai dẳng hoặc di căn: Dùng đơn trị liệu hoặc kết hợp hóa trị cho bệnh nhân có khối u biểu hiện PD-L1 (CPS ≥ 1).

Ung thư nội mạc tử cung (Endometrial Carcinoma)

• Tiến triển hoặc tái phát: Thường kết hợp với Lenvatinib cho bệnh nhân có bệnh tiến triển không thể phẫu thuật hoặc tái phát, không có sự bất ổn định vi vệ tinh cao (MSI-High) hoặc thiếu hụt sửa chữa sai cặp (dMMR).

Các chỉ định khác dựa trên đặc điểm sinh học của khối u

• Khối u có sự bất ổn định vi vệ tinh cao (MSI-High) hoặc thiếu hụt sửa chữa sai cặp (dMMR): Được phê duyệt cho bất kỳ loại ung thư rắn nào có đặc điểm này, không giới hạn vị trí nguyên phát, nếu bệnh đã tiến triển sau điều trị trước đó.
• Khối u có gánh nặng đột biến khối u cao (TMB-H): Được phê duyệt cho khối u rắn di căn hoặc không thể cắt bỏ với TMB-H cao, đã tiến triển sau điều trị trước đó.

Tương tác thuốc (Drug Interactions)

So với hóa trị truyền thống, Pembrolizumab có ít tương tác thuốc đáng kể hơn. Tuy nhiên, vẫn cần lưu ý một số điểm:

Tương tác với các thuốc ức chế miễn dịch

• Corticosteroid và các thuốc ức chế miễn dịch toàn thân khác: Tránh sử dụng các thuốc ức chế miễn dịch toàn thân (ví dụ: prednisolone liều cao, cyclosporine) trước hoặc trong khi điều trị bằng Pembrolizumab. Những thuốc này có thể làm giảm hiệu quả của Pembrolizumab bằng cách ức chế hoạt động của hệ miễn dịch mà Pembrolizumab đang cố gắng kích hoạt. Tuy nhiên, có thể sử dụng corticosteroid liều sinh lý hoặc liều thấp để điều trị các tác dụng phụ liên quan đến miễn dịch của Pembrolizumab.

Các tương tác khác

• Không có tương tác dược động học đáng kể: Pembrolizumab không được chuyển hóa qua hệ thống enzyme CYP450, do đó ít có khả năng tương tác với các thuốc được chuyển hóa qua con đường này.
• Vaccine sống: Không khuyến cáo sử dụng vaccine sống giảm độc lực đồng thời với Pembrolizumab do nguy cơ nhiễm trùng.

Bạn luôn cần thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc bạn đang dùng, bao gồm thuốc kê đơn, không kê đơn, vitamin, và các sản phẩm thảo dược.

Chống chỉ định (Contraindications)

Bạn không nên dùng Pembrolizumab nếu:

• Bạn đã từng có phản ứng quá mẫn nghiêm trọng (ví dụ: phản vệ) với Pembrolizumab hoặc bất kỳ thành phần nào của thuốc.
• Phụ nữ có thai hoặc cho con bú. Pembrolizumab có thể gây hại cho thai nhi và trẻ sơ sinh.

Thận trọng đặc biệt

Cần thận trọng khi sử dụng Pembrolizumab cho bệnh nhân có:

• Bệnh tự miễn hiện tại hoặc tiền sử.
• Tiền sử cấy ghép nội tạng hoặc cấy ghép tế bào gốc tạo máu đồng loài (allogeneic stem cell transplant), do nguy cơ cao bị các biến chứng liên quan đến miễn dịch.

Liều lượng và cách dùng (Dosage and Administration)

Liều dùng khuyến cáo

Liều khuyến cáo của Pembrolizumab phụ thuộc vào phác đồ và loại ung thư bạn đang điều trị:

• 200 mg truyền tĩnh mạch mỗi 3 tuần.
• Hoặc 400 mg truyền tĩnh mạch mỗi 6 tuần.

Lịch trình 6 tuần thường được ưu tiên để mang lại sự tiện lợi hơn cho bệnh nhân và cơ sở y tế mà không làm giảm hiệu quả.

Điều chỉnh liều

Không có khuyến cáo điều chỉnh liều Pembrolizumab do tác dụng phụ. Thay vào đó, nếu bạn gặp các tác dụng phụ liên quan đến miễn dịch ở mức độ nghiêm trọng trung bình đến nặng, bác sĩ sẽ quyết định tạm ngừng điều trị hoặc ngưng Pembrolizumab vĩnh viễn.

• Tạm ngừng điều trị: Cho các tác dụng phụ miễn dịch mức độ trung bình (độ 2).
• Ngừng vĩnh viễn: Cho các tác dụng phụ miễn dịch mức độ nặng (độ 3 trở lên) hoặc nếu tác dụng phụ không cải thiện sau khi tạm ngừng và điều trị bằng corticosteroid.

Lưu ý đặc biệt khi sử dụng

• Pembrolizumab phải được pha loãng và tiêm truyền bởi nhân viên y tế có kinh nghiệm trong môi trường y tế.
• Thời gian truyền dịch thường kéo dài khoảng 30 phút.
• Không được lắc mạnh dung dịch.

Tác dụng phụ (Side Effects)

Khi dùng Pembrolizumab, bạn có thể gặp một số tác dụng phụ. Điều quan trọng là phải nhận biết sớm và báo cho bác sĩ để được xử lý kịp thời, vì nhiều tác dụng phụ là do hệ miễn dịch bị kích hoạt quá mức (tác dụng phụ liên quan đến miễn dịch).

Tác dụng phụ thường gặp

• Mệt mỏi: Cảm giác uể oải, thiếu năng lượng.
• Ngứa, phát ban: Thường nhẹ đến trung bình.
• Tiêu chảy, buồn nôn, táo bón: Các rối loạn tiêu hóa.
• Đau cơ xương khớp: Đau ở các khớp và cơ.
• Chán ăn.
• Sốt.

Tác dụng phụ liên quan đến miễn dịch (Ít gặp nhưng nghiêm trọng)

Đây là những tác dụng phụ do hệ miễn dịch tấn công các mô khỏe mạnh của chính cơ thể bạn. Chúng có thể ảnh hưởng đến bất kỳ cơ quan nào và có thể xảy ra bất cứ lúc nào trong hoặc sau khi điều trị Pembrolizumab, đôi khi nhiều tháng sau liều cuối cùng.

• Viêm phổi (Pneumonitis): Viêm phổi không do nhiễm trùng. Triệu chứng bao gồm khó thở mới hoặc nặng hơn, ho, đau ngực. Đây là một tác dụng phụ nghiêm trọng cần được xử lý khẩn cấp.
• Viêm đại tràng (Colitis): Viêm ruột kết. Triệu chứng bao gồm tiêu chảy nặng hoặc thay đổi thói quen đi ngoài, đau bụng dữ dội, đi ngoài ra máu hoặc chất nhầy.
• Viêm gan (Hepatitis): Viêm gan. Triệu chứng bao gồm vàng da hoặc mắt, nước tiểu sẫm màu, đau bụng trên bên phải, mệt mỏi bất thường.
• Rối loạn nội tiết:
  • Viêm tuyến giáp (Thyroiditis): Có thể gây suy giáp (mệt mỏi, tăng cân, táo bón) hoặc cường giáp (tim đập nhanh, giảm cân, lo lắng).
  • Viêm tuyến yên (Hypophysitis): Có thể ảnh hưởng đến chức năng của các hormone khác.
  • Viêm tuyến thượng thận (Adrenal insufficiency): Mệt mỏi, yếu cơ, chóng mặt, buồn nôn, nôn.
  • Đái tháo đường type 1: Khát nước nhiều, đi tiểu nhiều, sụt cân không rõ nguyên nhân.
• Viêm thận (Nephritis) và rối loạn chức năng thận: Giảm lượng nước tiểu, sưng phù, mệt mỏi.
• Phản ứng da nghiêm trọng: Phát ban nặng, phồng rộp, bong tróc da, có thể kèm sốt hoặc các triệu chứng giống cúm.
• Các tác dụng phụ liên quan đến miễn dịch khác: Viêm tụy, viêm cơ tim, viêm khớp, viêm não, hội chứng Guillain-Barré, thiếu máu tan máu.

Xử trí các tác dụng phụ

Bạn cần thông báo NGAY LẬP TỨC cho bác sĩ hoặc nhân viên y tế nếu bạn gặp bất kỳ triệu chứng mới hoặc nặng hơn nào, dù là nhỏ nhất. Họ sẽ đánh giá mức độ nghiêm trọng và đưa ra các biện pháp xử lý phù hợp, bao gồm:

• Tạm ngừng hoặc ngừng vĩnh viễn Pembrolizumab.
• Kê đơn corticosteroid (ví dụ: prednisolone) để ức chế phản ứng miễn dịch.
• Điều trị triệu chứng.
• Theo dõi chức năng các cơ quan bị ảnh hưởng.

Lưu ý khi sử dụng (Notes)

Theo dõi trong quá trình điều trị

Để đảm bảo an toàn và hiệu quả tối đa, bạn sẽ được theo dõi rất chặt chẽ trong suốt quá trình điều trị bằng Pembrolizumab:

• Theo dõi các dấu hiệu và triệu chứng liên quan đến miễn dịch: Bạn sẽ được hướng dẫn nhận biết các dấu hiệu của viêm phổi, viêm đại tràng, viêm gan, rối loạn nội tiết, và các tác dụng phụ khác.
• Xét nghiệm máu định kỳ: Bao gồm kiểm tra chức năng gan (ALT, AST, bilirubin), chức năng thận (creatinine), chức năng tuyến giáp (TSH, FT4), điện giải (kali, natri), và đường huyết để phát hiện sớm các bất thường.
• Kiểm tra hình ảnh: Có thể bao gồm chụp X-quang ngực, CT scan nếu có triệu chứng phổi.

Thông tin cho bệnh nhân

• Báo cáo tác dụng phụ kịp thời: Đây là điều quan trọng nhất. Vì các tác dụng phụ liên quan đến miễn dịch có thể xảy ra bất cứ lúc nào và cần được xử lý nhanh chóng. ridiculed: Pembrolizumab đã tạo nên một bước ngoặt trong điều trị ung thư, đặc biệt thông qua cơ chế liệu pháp miễn dịch đột phá. Là một kháng thể đơn dòng được biết đến với biệt dược Keytruda, Pembrolizumab giúp “đánh thức” hệ thống miễn dịch của chính cơ thể bạn để nhận diện và tấn công các tế bào ung thư. Thuốc này đã chứng minh hiệu quả vượt trội trong nhiều loại ung thư, mang lại hy vọng và cải thiện đáng kể tiên lượng cho bệnh nhân. Hãy cùng tìm hiểu sâu hơn về hoạt chất quan trọng này và vai trò của nó trong cuộc chiến chống lại căn bệnh ung thư.

Giới thiệu

Pembrolizumab là gì?

Pembrolizumab là một loại kháng thể đơn dòng tái tổ hợp, thuộc nhóm thuốc ức chế điểm kiểm soát miễn dịch (Immune Checkpoint Inhibitor). Để dễ hình dung, hãy tưởng tượng hệ miễn dịch của bạn là một đội quân tinh nhuệ luôn sẵn sàng chiến đấu chống lại các “kẻ thù” như tế bào ung thư. Tuy nhiên, các tế bào ung thư rất “xảo quyệt”, chúng có thể “ngụy trang” hoặc “tắt tín hiệu” để tránh bị đội quân miễn dịch này phát hiện và tấn công.

Cụ thể, tế bào ung thư thường biểu hiện một protein tên là PD-L1. Protein này sẽ gắn vào thụ thể PD-1 nằm trên bề mặt của tế bào T (một loại tế bào miễn dịch quan trọng). Khi PD-L1 và PD-1 gắn vào nhau, chúng gửi một tín hiệu “đừng tấn công tôi” tới tế bào T, khiến tế bào T bị bất hoạt và bỏ qua tế bào ung thư. Pembrolizumab hoạt động bằng cách ngăn chặn sự tương tác này, giống như việc “phá vỡ” liên lạc giữa kẻ thù và đội quân miễn dịch, giải phóng “phanh hãm” của hệ miễn dịch và cho phép các tế bào T tấn công, tiêu diệt tế bào ung thư một cách hiệu quả.

Tầm quan trọng của Pembrolizumab trong điều trị ung thư

Trong những năm gần đây, liệu pháp miễn dịch đã nổi lên như một trụ cột thứ tư trong điều trị ung thư, bên cạnh phẫu thuật, xạ trị và hóa trị. Pembrolizumab là một trong những đại diện thành công và được nghiên cứu rộng rãi nhất của nhóm liệu pháp này.

Pembrolizumab đã thay đổi đáng kể cục diện điều trị ung thư đối với nhiều loại bệnh khó chữa. Thuốc này đã mang lại những kết quả vượt trội, từ ung thư phổi không tế bào nhỏ, ung thư hắc tố (melanoma), ung thư đầu cổ, đến ung thư thận và ung thư bàng quang. Nó không chỉ kéo dài thời gian sống thêm không tiến triển bệnh mà còn mang lại khả năng sống thêm toàn bộ đáng kể, thậm chí là đáp ứng bền vững ở một tỷ lệ đáng kể bệnh nhân – điều mà trước đây khó có thể đạt được với các phương pháp truyền thống. Đây là một bước tiến mang tính cách mạng, mang lại hy vọng mới cho những bệnh nhân có ít lựa chọn điều trị.

Cơ chế hoạt động (Pharmacodynamics)

Hệ miễn dịch và điểm kiểm soát miễn dịch trong ung thư

Hệ thống miễn dịch của chúng ta được trang bị các “điểm kiểm soát” hay “chốt kiểm tra” để ngăn chặn phản ứng miễn dịch quá mức, giúp bảo vệ các mô khỏe mạnh khỏi bị tổn thương. Tuy nhiên, các tế bào ung thư rất “khôn ngoan”, chúng đã lợi dụng chính cơ chế bảo vệ này để trốn tránh sự tấn công của hệ miễn dịch.

Một trong những “điểm kiểm soát” quan trọng nhất là trục PD-1/PD-L1:

• PD-1 (Programmed cell Death protein 1) là một thụ thể protein nằm trên bề mặt các tế bào miễn dịch, đặc biệt là tế bào T. Chúng hoạt động như một “công tắc tắt” để điều hòa phản ứng miễn dịch.
• PD-L1 (Programmed Death-Ligand 1) là một protein nằm trên bề mặt của nhiều loại tế bào, bao gồm cả tế bào ung thư.

Khi PD-L1 trên bề mặt tế bào ung thư gắn vào PD-1 trên bề mặt tế bào T, chúng gửi một tín hiệu “ngủ đông” hoặc “tắt tín hiệu” cho tế bào T. Điều này làm cho tế bào T bị bất hoạt, không nhận diện và tấn công được tế bào ung thư, giúp khối u “thoát” khỏi sự giám sát của hệ miễn dịch và tiếp tục phát triển.

Cơ chế ức chế PD-1 của Pembrolizumab

Pembrolizumab là một kháng thể đơn dòng được thiết kế đặc biệt để gắn vào thụ thể PD-1 trên bề mặt tế bào T.

• Giải phóng “phanh hãm”: Bằng cách gắn vào PD-1, Pembrolizumab ngăn chặn PD-L1 của tế bào ung thư gắn vào thụ thể này. Điều này giống như việc “tháo phanh” hệ miễn dịch, cho phép các tế bào T được “đánh thức” và kích hoạt trở lại khả năng tấn công của chúng.
• Phục hồi khả năng tấn công: Khi tế bào T được giải phóng khỏi sự ức chế, chúng sẽ phục hồi khả năng nhận diện các tế bào ung thư là “kẻ lạ” và thực hiện chức năng tiêu diệt chúng.
• Đáp ứng miễn dịch bền vững: Điều này dẫn đến một phản ứng miễn dịch chống ung thư mạnh mẽ và kéo dài, không chỉ tiêu diệt các tế bào ung thư hiện có mà còn tạo ra “trí nhớ miễn dịch” để ngăn ngừa tái phát.
• Alt tag hình ảnh: “Cơ chế hoạt động của Pembrolizumab: Kháng thể Pembrolizumab gắn vào thụ thể PD-1 trên tế bào T, ngăn chặn PD-L1 của tế bào ung thư gắn vào, từ đó giải phóng và kích hoạt tế bào T tấn công ung thư.”

Vai trò của PD-L1 trong lựa chọn bệnh nhân

Mặc dù Pembrolizumab nhắm mục tiêu vào PD-1, nhưng mức độ biểu hiện PD-L1 trên tế bào ung thư của bệnh nhân thường được sử dụng làm một dấu ấn sinh học để dự đoán khả năng đáp ứng. Trong nhiều loại ung thư, bệnh nhân có mức độ PD-L1 biểu hiện cao hơn thường có khả năng đáp ứng tốt hơn với Pembrolizumab. Tuy nhiên, PD-L1 không phải là yếu tố duy nhất quyết định hiệu quả điều trị, và ngay cả những bệnh nhân có PD-L1 thấp hoặc âm tính vẫn có thể hưởng lợi từ liệu pháp này, đặc biệt là khi Pembrolizumab được kết hợp với các phương pháp điều trị khác như hóa trị.

Dược động học (Pharmacokinetics)

Để hiểu cách Pembrolizumab được xử lý trong cơ thể, hãy xem xét các đặc điểm dược động học của nó:

• Hấp thu và phân bố: Pembrolizumab được tiêm truyền trực tiếp vào tĩnh mạch, do đó nó đi thẳng vào máu và nhanh chóng phân bố khắp cơ thể. Vì là một kháng thể lớn, nó phân bố chủ yếu trong không gian ngoại bào (chất lỏng xung quanh tế bào) và không dễ dàng đi vào bên trong tế bào như thuốc phân tử nhỏ.
• Chuyển hóa: Pembrolizumab được chuyển hóa theo con đường dị hóa protein tổng thể, tương tự như các immunoglobulin G (IgG) nội sinh, tức là nó được phân hủy thành các axit amin và peptide. Quan trọng hơn, nó không thông qua hệ thống enzyme cytochrome P450 (CYP) của gan. Điều này là một lợi thế vì nó giúp giảm đáng kể nguy cơ tương tác thuốc phức tạp liên quan đến hệ thống CYP.
• Thải trừ: Thuốc được thải trừ chậm. Thời gian bán thải trung bình của Pembrolizumab là khoảng 25-27 ngày. Thời gian bán thải dài này cho phép lịch trình dùng thuốc giãn cách, thường là mỗi 3 hoặc 6 tuần một lần, mang lại sự tiện lợi hơn cho bệnh nhân và cơ sở y tế mà vẫn đảm bảo nồng độ thuốc duy trì hiệu quả.

Chỉ định (Indications)

Pembrolizumab đã được cấp phép rộng rãi cho nhiều loại ung thư khác nhau trên toàn thế giới, thường là dựa trên kết quả của các thử nghiệm lâm sàng lớn và mang tính đột phá:

Ung thư phổi không tế bào nhỏ (NSCLC)

• Liệu pháp ban đầu (Bước một): Dùng đơn trị liệu hoặc kết hợp với hóa trị cho bệnh nhân NSCLC di căn có biểu hiện PD-L1 cao (TPS ≥ 50%) và không có đột biến EGFR hoặc ALK.
• Kết hợp hóa trị: Dùng kết hợp với hóa trị cho bệnh nhân NSCLC di căn không vảy hoặc có vảy, bất kể mức độ biểu hiện PD-L1.
• Điều trị bổ trợ: Sau phẫu thuật và hóa trị cho bệnh nhân NSCLC giai đoạn sớm có nguy cơ tái phát cao.

Ung thư hắc tố (Melanoma)

• Giai đoạn không thể cắt bỏ hoặc di căn: Dùng đơn trị liệu cho bệnh nhân ung thư hắc tố tiến triển.
• Điều trị bổ trợ: Sau phẫu thuật cho bệnh nhân ung thư hắc tố giai đoạn III có di căn hạch bạch huyết, giúp giảm nguy cơ tái phát.

Ung thư đầu cổ (Head and Neck Squamous Cell Carcinoma – HNSCC)

• Liệu pháp ban đầu (Bước một): Dùng đơn trị liệu hoặc kết hợp với hóa trị cho bệnh nhân HNSCC tái phát hoặc di căn, dựa trên mức độ biểu hiện PD-L1 (CPS ≥ 1).

Ung thư bàng quang (Urothelial Carcinoma)

• Tiến triển hoặc di căn: Dùng cho bệnh nhân có bệnh tiến triển sau liệu pháp chứa platinum, hoặc là liệu pháp bước một cho bệnh nhân không đủ điều kiện cho liệu pháp chứa cisplatin/carboplatin.

Ung thư thận (Renal Cell Carcinoma – RCC)

• Tiến triển: Thường được sử dụng kết hợp với các thuốc ức chế tyrosine kinase (TKI) như Axitinib hoặc Lenvatinib cho bệnh nhân RCC tiến triển hoặc di căn.

Ung thư dạ dày/tuyến nối thực quản-dạ dày (Gastric/GEJ Adenocarcinoma)

• Tiến triển hoặc di căn: Kết hợp với hóa trị cho bệnh nhân có khối u biểu hiện PD-L1 (CPS ≥ 1).

Ung thư thực quản (Esophageal Carcinoma)

• Tiến triển hoặc di căn: Kết hợp với hóa trị cho bệnh nhân có khối u biểu hiện PD-L1 (CPS ≥ 10%).

Ung thư cổ tử cung (Cervical Cancer)

• Tái phát, dai dẳng hoặc di căn: Dùng đơn trị liệu hoặc kết hợp với hóa trị cho bệnh nhân có khối u biểu hiện PD-L1 (CPS ≥ 1).

Ung thư nội mạc tử cung (Endometrial Carcinoma)

• Tiến triển hoặc tái phát: Thường kết hợp với Lenvatinib cho bệnh nhân có bệnh tiến triển không thể phẫu thuật hoặc tái phát, đặc biệt là những trường hợp không có sự bất ổn định vi vệ tinh cao (MSI-High) hoặc thiếu hụt sửa chữa sai cặp (dMMR).

Các chỉ định khác dựa trên đặc điểm sinh học của khối u

• Khối u có sự bất ổn định vi vệ tinh cao (MSI-High) hoặc thiếu hụt sửa chữa sai cặp (dMMR): Pembrolizumab được phê duyệt cho bất kỳ loại ung thư rắn nào có đặc điểm này, không giới hạn vị trí nguyên phát, nếu bệnh đã tiến triển sau điều trị trước đó.
• Khối u có gánh nặng đột biến khối u cao (TMB-H): Pembrolizumab cũng được phê duyệt cho khối u rắn di căn hoặc không thể cắt bỏ với TMB-H cao, đã tiến triển sau điều trị trước đó.

Tương tác thuốc (Drug Interactions)

So với hóa trị truyền thống, Pembrolizumab có ít tương tác thuốc đáng kể hơn. Tuy nhiên, vẫn có một số điểm quan trọng cần lưu ý:

Tương tác với các thuốc ức chế miễn dịch

• Corticosteroid và các thuốc ức chế miễn dịch toàn thân khác: Việc sử dụng các thuốc ức chế miễn dịch toàn thân (ví dụ: prednisolone liều cao, cyclosporine, tacrolimus) trước hoặc trong khi điều trị bằng Pembrolizumab có thể làm giảm hiệu quả của Pembrolizumab. Điều này là do các thuốc này ức chế hoạt động của hệ miễn dịch, trong khi Pembrolizumab lại cần hệ miễn dịch được kích hoạt để phát huy tác dụng. Tuy nhiên, có thể sử dụng corticosteroid liều sinh lý hoặc liều thấp để điều trị các tác dụng phụ liên quan đến miễn dịch của Pembrolizumab.

Các tương tác khác

• Không có tương tác dược động học đáng kể: Pembrolizumab không được chuyển hóa qua hệ thống enzyme CYP450 ở gan, do đó nó ít có khả năng tương tác với các thuốc được chuyển hóa qua con đường này.
• Vaccine sống: Không khuyến cáo sử dụng vaccine sống giảm độc lực đồng thời với Pembrolizumab do nguy cơ gây nhiễm trùng ở bệnh nhân có hệ miễn dịch đã được kích hoạt.

Bạn luôn cần thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc bạn đang dùng, bao gồm thuốc kê đơn, không kê đơn, vitamin, và các sản phẩm thảo dược, để đảm bảo an toàn tuyệt đối.

Chống chỉ định (Contraindications)

Bạn không nên dùng Pembrolizumab nếu:

• Bạn đã từng có phản ứng quá mẫn nghiêm trọng (ví dụ: phản vệ) với Pembrolizumab hoặc bất kỳ thành phần nào của thuốc.
• Bạn đang mang thai hoặc cho con bú. Pembrolizumab có thể gây hại nghiêm trọng cho thai nhi và trẻ sơ sinh. Phụ nữ trong độ tuổi sinh sản cần sử dụng biện pháp tránh thai hiệu quả trong suốt quá trình điều trị và ít nhất 4 tháng sau liều cuối cùng.

Thận trọng đặc biệt

Cần hết sức thận trọng khi sử dụng Pembrolizumab cho bệnh nhân có:

• Bệnh tự miễn hiện tại hoặc tiền sử: Vì Pembrolizumab kích hoạt hệ miễn dịch, nó có thể làm trầm trọng thêm các tình trạng tự miễn.
• Tiền sử cấy ghép nội tạng: Có nguy cơ từ chối nội tạng tăng lên.
• Tiền sử cấy ghép tế bào gốc tạo máu đồng loài (allogeneic stem cell transplant): Có nguy cơ cao bị các biến chứng liên quan đến miễn dịch nghiêm trọng, bao gồm bệnh mảnh ghép chống vật chủ (GvHD).

Liều lượng và cách dùng (Dosage and Administration)

Liều dùng khuyến cáo

Liều khuyến cáo của Pembrolizumab phụ thuộc vào phác đồ điều trị và loại ung thư bạn đang mắc phải:

• 200 mg truyền tĩnh mạch mỗi 3 tuần.
• Hoặc 400 mg truyền tĩnh mạch mỗi 6 tuần.

Lịch trình 6 tuần thường được ưu tiên để mang lại sự tiện lợi hơn cho bệnh nhân và cơ sở y tế (ít lần đến bệnh viện hơn) mà không làm giảm hiệu quả điều trị so với lịch trình 3 tuần.

Điều chỉnh liều

Không có khuyến cáo điều chỉnh liều Pembrolizumab do tác dụng phụ. Thay vào đó, nếu bạn gặp các tác dụng phụ liên quan đến miễn dịch ở mức độ nghiêm trọng trung bình đến nặng, bác sĩ sẽ quyết định tạm ngừng điều trị hoặc ngưng Pembrolizumab vĩnh viễn.

• Tạm ngừng điều trị: Áp dụng cho các tác dụng phụ miễn dịch mức độ trung bình (độ 2).
• Ngừng vĩnh viễn: Áp dụng cho các tác dụng phụ miễn dịch mức độ nặng (độ 3 trở lên) hoặc nếu tác dụng phụ không cải thiện sau khi tạm ngừng và điều trị bằng corticosteroid.

Lưu ý đặc biệt khi sử dụng

• Chỉ dùng đường tĩnh mạch: Pembrolizumab phải được pha loãng và tiêm truyền bởi nhân viên y tế có kinh nghiệm trong môi trường y tế được trang bị đầy đủ.
• Thời gian truyền dịch: Mỗi lần truyền thường kéo dài khoảng 30 phút.
• Không được lắc mạnh: Không được lắc mạnh dung dịch Pembrolizumab vì điều này có thể làm hỏng kháng thể protein.

Tác dụng phụ (Side Effects)

Khi dùng Pembrolizumab, bạn có thể gặp một số tác dụng phụ. Điều quan trọng là phải nhận biết sớm và báo cho bác sĩ để được xử lý kịp thời, vì nhiều tác dụng phụ là do hệ miễn dịch bị kích hoạt quá mức (gọi là tác dụng phụ liên quan đến miễn dịch).

Tác dụng phụ thường gặp

• Mệt mỏi: Cảm giác uể oải, thiếu năng lượng, đây là tác dụng phụ rất phổ biến.
• Ngứa, phát ban: Thường là nhẹ đến trung bình.
• Rối loạn tiêu hóa: Tiêu chảy, buồn nôn, táo bón.
• Đau cơ xương khớp: Đau ở các khớp và cơ.
• Chán ăn, giảm cân.
• Sốt.

Tác dụng phụ liên quan đến miễn dịch (Ít gặp nhưng nghiêm trọng)

Đây là những tác dụng phụ đặc trưng của liệu pháp miễn dịch, xảy ra khi hệ miễn dịch bị kích hoạt quá mức và bắt đầu tấn công các mô khỏe mạnh của chính cơ thể bạn. Chúng có thể ảnh hưởng đến bất kỳ cơ quan nào và có thể xảy ra bất cứ lúc nào trong hoặc sau khi điều trị Pembrolizumab, đôi khi là nhiều tháng sau liều cuối cùng.

• Viêm phổi (Pneumonitis): Viêm phổi không do nhiễm trùng. Triệu chứng bao gồm khó thở mới hoặc nặng hơn, ho, đau ngực. Đây là một tác dụng phụ nghiêm trọng cần được xử lý khẩn cấp.
• Viêm đại tràng (Colitis): Viêm ruột kết. Triệu chứng bao gồm tiêu chảy nặng hoặc thay đổi thói quen đi ngoài, đau bụng dữ dội, đi ngoài ra máu hoặc chất nhầy.
• Viêm gan (Hepatitis): Viêm gan. Triệu chứng bao gồm vàng da hoặc mắt, nước tiểu sẫm màu, đau bụng trên bên phải, mệt mỏi bất thường.
• Rối loạn nội tiết:
  • Viêm tuyến giáp (Thyroiditis): Có thể gây suy giáp (mệt mỏi, tăng cân, táo bón) hoặc cường giáp (tim đập nhanh, giảm cân, lo lắng).
  • Viêm tuyến yên (Hypophysitis): Có thể ảnh hưởng đến chức năng của các hormone khác (ví dụ: gây đau đầu, thay đổi thị giác, mệt mỏi).
  • Viêm tuyến thượng thận (Adrenal insufficiency): Mệt mỏi kéo dài, yếu cơ, chóng mặt, buồn nôn, nôn.
  • Đái tháo đường type 1: Khát nước nhiều, đi tiểu nhiều, sụt cân không rõ nguyên nhân.
• Viêm thận (Nephritis) và rối loạn chức năng thận: Giảm lượng nước tiểu, sưng phù chân, mệt mỏi.
• Phản ứng da nghiêm trọng: Phát ban nặng, phồng rộp, bong tróc da, có thể kèm sốt hoặc các triệu chứng giống cúm.
• Các tác dụng phụ liên quan đến miễn dịch khác hiếm gặp: Viêm tụy, viêm cơ tim (viêm cơ tim là một tác dụng phụ rất hiếm nhưng có thể đe dọa tính mạng), viêm khớp, viêm não, hội chứng Guillain-Barré (rối loạn thần kinh gây yếu cơ), thiếu máu tan máu.

Xử trí các tác dụng phụ

Bạn cần thông báo NGAY LẬP TỨC cho bác sĩ hoặc nhân viên y tế nếu bạn gặp bất kỳ triệu chứng mới hoặc nặng hơn nào, dù là nhỏ nhất. Họ sẽ đánh giá mức độ nghiêm trọng và đưa ra các biện pháp xử lý phù hợp, bao gồm:

• Tạm ngừng hoặc ngừng vĩnh viễn Pembrolizumab.
• Kê đơn corticosteroid (ví dụ: prednisolone) để ức chế phản ứng miễn dịch quá mức.
• Điều trị triệu chứng.
• Theo dõi chức năng các cơ quan bị ảnh hưởng bằng xét nghiệm máu và/hoặc hình ảnh.

Lưu ý khi sử dụng (Notes)

Theo dõi trong quá trình điều trị

Để đảm bảo an toàn và hiệu quả tối đa, bạn sẽ được theo dõi rất chặt chẽ trong suốt quá trình điều trị bằng Pembrolizumab:

• Theo dõi các dấu hiệu và triệu chứng liên quan đến miễn dịch: Bạn và người nhà sẽ được hướng dẫn cách nhận biết sớm các dấu hiệu của viêm phổi, viêm đại tràng, viêm gan, rối loạn nội tiết, và các tác dụng phụ khác.
• Xét nghiệm máu định kỳ: Bao gồm kiểm tra chức năng gan (ALT, AST, bilirubin), chức năng thận (creatinine), chức năng tuyến giáp (TSH, FT4), điện giải (kali, natri), và đường huyết để phát hiện sớm các bất thường.
• Kiểm tra hình ảnh: Có thể bao gồm chụp X-quang ngực, CT scan nếu có triệu chứng phổi hoặc các dấu hiệu viêm ở các cơ quan khác.

Thông tin cho bệnh nhân

• Báo cáo tác dụng phụ kịp thời: Đây là điều quan trọng nhất. Vì các tác dụng phụ liên quan đến miễn dịch có thể xảy ra bất cứ lúc nào (ngay cả sau khi đã ngừng điều trị) và cần được xử lý nhanh chóng để ngăn ngừa biến chứng nghiêm trọng.
• Không tự ý dùng thuốc khác: Luôn hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng bất kỳ loại thuốc mới nào, bao gồm thuốc không kê đơn, vitamin, và thảo dược.
• Tránh thai: Nếu bạn là phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, hãy sử dụng biện pháp tránh thai hiệu quả trong suốt quá trình điều trị và ít nhất 4 tháng sau liều cuối cùng.

Sử dụng ở các đối tượng đặc biệt

• Bệnh nhân suy thận/gan: Không cần điều chỉnh liều cụ thể cho bệnh nhân suy thận hoặc suy gan nhẹ đến trung bình, nhưng cần theo dõi chặt chẽ hơn. Dữ liệu ở bệnh nhân suy gan nặng còn hạn chế.
• Người cao tuổi: Không cần điều chỉnh liều riêng cho người cao tuổi, nhưng cần theo dõi chặt chẽ hơn các tác dụng phụ.
• Trẻ em: Hiệu quả và an toàn của Pembrolizumab ở trẻ em vẫn đang được nghiên cứu.

Xử trí quá liều và quên liều

Quá liều

Nếu bạn vô tình dùng quá liều Pembrolizumab, hãy liên hệ ngay với bác sĩ hoặc đến cơ sở y tế gần nhất. Hiện tại không có thuốc giải độc đặc hiệu cho Pembrolizumab. Việc xử trí quá liều chủ yếu tập trung vào điều trị triệu chứng và hỗ trợ, đồng thời theo dõi chặt chẽ các tác dụng phụ liên quan đến miễn dịch.

Quên liều

Nếu bạn lỡ một buổi truyền dịch Pembrolizumab, hãy liên hệ ngay với bác sĩ hoặc nhân viên y tế của bạn. Đừng tự ý điều chỉnh lịch trình hoặc truyền liều gấp đôi để bù. Bác sĩ sẽ đánh giá tình trạng của bạn và quyết định xem bạn có cần bù liều hay điều chỉnh lịch trình truyền dịch tiếp theo để đảm bảo hiệu quả điều trị không bị ảnh hưởng.

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

Pembrolizumab có phải là hóa trị không?

Không, Pembrolizumab không phải là hóa trị. Nó là một loại thuốc ức chế điểm kiểm soát miễn dịch thuộc nhóm liệu pháp miễn dịch. Hóa trị tiêu diệt các tế bào phân chia nhanh (cả ung thư và khỏe mạnh), trong khi Pembrolizumab hoạt động bằng cách kích hoạt lại hệ miễn dịch của chính cơ thể bạn để nhận diện và tấn công tế bào ung thư một cách chọn lọc hơn.

Pembrolizumab hoạt động hiệu quả nhất ở loại ung thư nào?

Pembrolizumab đã chứng minh hiệu quả trên nhiều loại ung thư, bao gồm ung thư phổi không tế bào nhỏ, ung thư hắc tố, ung thư đầu cổ, ung thư thận, và ung thư bàng quang. Hiệu quả thường cao hơn ở những bệnh nhân có khối u biểu hiện PD-L1 cao hoặc có đặc điểm sinh học như MSI-High/dMMR.

Tôi có thể gặp tác dụng phụ ngay cả sau khi ngừng Pembrolizumab không?

Có, các tác dụng phụ liên quan đến miễn dịch có thể xảy ra ngay cả sau khi bạn đã ngừng điều trị bằng Pembrolizumab, đôi khi là nhiều tuần hoặc nhiều tháng sau liều cuối cùng. Điều này là do Pembrolizumab kích hoạt hệ miễn dịch và tác dụng này có thể kéo dài. Vì vậy, điều quan trọng là bạn phải tiếp tục theo dõi các triệu chứng và báo cáo cho bác sĩ ngay cả sau khi đã hoàn thành liệu trình.

Liệu pháp miễn dịch như Pembrolizumab có phù hợp với mọi bệnh nhân ung thư không?

Không phải mọi bệnh nhân ung thư đều phù hợp với liệu pháp miễn dịch. Hiệu quả của Pembrolizumab phụ thuộc vào loại ung thư, giai đoạn bệnh, các dấu ấn sinh học của khối u (như PD-L1, MSI-High/dMMR, TMB-H), và tình trạng sức khỏe tổng thể của bệnh nhân (đặc biệt là không có bệnh tự miễn nghiêm trọng). Bác sĩ sẽ đánh giá cẩn thận để xác định xem liệu pháp này có phù hợp với bạn hay không.

Pembrolizumab có thể kết hợp với các phương pháp điều trị khác không?

Có, Pembrolizumab thường được kết hợp với các phương pháp điều trị khác như hóa trị hoặc các thuốc đích khác để tăng cường hiệu quả. Các thử nghiệm lâm sàng đã chứng minh rằng sự kết hợp này có thể mang lại kết quả tốt hơn cho nhiều loại ung thư so với việc sử dụng đơn độc.

Kết luận

Pembrolizumab đã thực sự mang lại một cuộc cách mạng trong điều trị ung thư, mở ra kỷ nguyên của liệu pháp miễn dịch. Với cơ chế độc đáo là giải phóng “phanh hãm” của hệ miễn dịch, nó giúp cơ thể tự chiến đấu và kiểm soát nhiều loại ung thư một cách hiệu quả hơn bao giờ hết.

Mặc dù có thể xuất hiện các tác dụng phụ liên quan đến miễn dịch, nhưng với sự theo dõi chặt chẽ và quản lý phù hợp từ đội ngũ y tế, những tác dụng phụ này có thể được kiểm soát. Sự xuất hiện của Pembrolizumab đã mang lại hy vọng và cải thiện đáng kể tiên lượng cho hàng triệu bệnh nhân trên toàn cầu, là minh chứng cho sức mạnh của khoa học trong cuộc chiến không ngừng nghỉ chống lại bệnh ung thư.