Hoạt chất Ondansetron: Công dụng, liều dùng chống nôn và cảnh báo

Nói một cách đơn giản, Ondansetron là một hoạt chất chống nôn mạnh, thuộc nhóm thuốc đối kháng thụ thể Serotonin 5-HT3. Nó không ngăn chặn nguyên nhân gây nôn (như hóa chất trị liệu), mà hoạt động bằng cách “cắt đứt” đường truyền tín hiệu gây buồn nôn từ dạ dày, ruột lên não bộ.

Để đáp ứng các nhu cầu điều trị khác nhau, thuốc Ondansetron có nhiều dạng bào chế:

• Viên nén bao phim: Dạng uống phổ biến nhất.
• Viên nén rã nhanh trong miệng (ODT): Tan ngay trên lưỡi, không cần nước, rất hữu ích cho bệnh nhân khó nuốt hoặc đang nôn nhiều.
• Dung dịch uống: Dạng siro, phù hợp cho trẻ em hoặc người không thể dùng viên nén.
• Dung dịch tiêm: Dùng tiêm tĩnh mạch hoặc tiêm bắp, thường được sử dụng trong bệnh viện để có tác dụng nhanh và mạnh nhất.

Chỉ định của Ondansetron

Thuốc Ondansetron được các bác sĩ chỉ định chủ yếu để phòng ngừa và điều trị tình trạng buồn nôn và nôn trong các trường hợp sau:

Phòng và điều trị buồn nôn, nôn do hóa trị liệu ung thư

Đây là chỉ định quan trọng và phổ biến nhất của Ondansetron. Mức độ gây nôn của hóa chất là yếu tố quyết định liều lượng và cách dùng.

• Hóa trị có khả năng gây nôn cao (HEC – Highly Emetogenic Chemotherapy)
• Hóa trị có khả năng gây nôn trung bình (MEC – Moderately Emetogenic Chemotherapy)

Phòng và điều trị buồn nôn, nôn do xạ trị

Thuốc được dùng cho các bệnh nhân phải thực hiện xạ trị, đặc biệt là xạ trị ở vùng bụng hoặc xạ trị toàn thân, những khu vực dễ kích ứng gây nôn.

Phòng và điều trị buồn nôn và nôn sau phẫu thuật (PONV)

Cảm giác buồn nôn sau khi tỉnh dậy từ ca phẫu thuật là rất phổ biến do tác dụng của thuốc gây mê. Ondansetron giúp bệnh nhân cảm thấy dễ chịu, phục hồi nhanh hơn và giảm nguy cơ biến chứng.

Dược lực học – Ondansetron hoạt động như thế nào?

Cơ chế hoạt động của Ondansetron là một ví dụ điển hình về y học chính xác.

Khi cơ thể tiếp nhận hóa chất hoặc tia xạ, các tế bào ở niêm mạc đường tiêu hóa sẽ bị tổn thương. Để phản ứng lại, chúng giải phóng một lượng lớn chất dẫn truyền thần kinh có tên là Serotonin (hay 5-HT).

Lượng Serotonin tăng đột biến này sẽ kích hoạt các thụ thể (ổ khóa) có tên là 5-HT3 nằm trên các đầu dây thần kinh phế vị. Dây thần kinh này hoạt động như một “đường dây nóng” gửi tín hiệu buồn nôn trực tiếp lên trung tâm gây nôn của não bộ.

Ondansetron đóng vai trò là một “người gác cổng” thông minh. Nó nhanh chóng tìm đến và khóa chặt các thụ thể 5-HT3 này, cả ở đường ruột lẫn trên não. Khi các “ổ khóa” đã bị chặn, Serotonin không thể gắn vào và tín hiệu buồn nôn bị cắt đứt. Nhờ đó, bạn không còn cảm thấy buồn nôn nữa.

Dược động học – Hành trình của Ondansetron trong cơ thể

• Hấp thu: Thuốc được hấp thu tốt qua đường uống và đạt nồng độ cao nhất trong máu sau khoảng 1.5 đến 2 giờ.
• Phân bố: Sau khi vào máu, thuốc liên kết với protein huyết tương ở mức độ vừa phải (khoảng 70-76%) để được vận chuyển đi khắp cơ thể.
• Chuyển hóa: Ondansetron được chuyển hóa gần như hoàn toàn tại gan bởi một hệ thống enzyme phức tạp, chủ yếu là CYP3A4, CYP1A2 và CYP2D6. Đây là điểm mấu chốt gây ra các tương tác thuốc.
• Thải trừ: Các chất đã chuyển hóa sẽ được thải ra ngoài chủ yếu qua nước tiểu. Thời gian để cơ thể loại bỏ một nửa lượng thuốc là khoảng 3-6 giờ, nhưng có thể kéo dài hơn ở người lớn tuổi hoặc người bị suy gan.

Tương tác thuốc cần lưu ý

Đây là phần thông tin cực kỳ quan trọng bạn cần nắm rõ để đảm bảo an toàn. Ondansetron có thể tương tác với nhiều loại thuốc khác, gây ra hậu quả nghiêm trọng.

Với các thuốc gây kéo dài khoảng QT

Đây là cảnh báo nghiêm trọng nhất liên quan đến Ondansetron. Khoảng QT là một chỉ số trên điện tâm đồ phản ánh thời gian tái cực của tim. Kéo dài khoảng QT có thể dẫn đến rối loạn nhịp tim nguy hiểm chết người gọi là xoắn đỉnh.

• Ví dụ: Thuốc chống loạn nhịp (Amiodarone, Sotalol), thuốc chống loạn thần (Haloperidol, Ziprasidone), một số kháng sinh (Erythromycin, Moxifloxacin).
• Hành động: Tuyệt đối không tự ý dùng chung. Bác sĩ sẽ cân nhắc rất kỹ lợi ích và rủi ro.

Với Apomorphine

• Tương tác: CHỐNG CHỈ ĐỊNH TUYỆT ĐỐI. Dùng chung gây hạ huyết áp nghiêm trọng và mất ý thức.

Với các thuốc nhóm Serotonergic

Dùng chung với các thuốc làm tăng Serotonin trong não có thể dẫn đến Hội chứng Serotonin, một tình trạng cấp cứu y tế.

• Ví dụ: Thuốc chống trầm cảm (SSRI như Fluoxetine, Sertraline; SNRI như Venlafaxine), thuốc giảm đau (Tramadol), thuốc trị đau nửa đầu (Triptans).
• Triệu chứng: Kích động, ảo giác, tim đập nhanh, sốt cao, co giật.

Với Tramadol

• Tương tác: Ondansetron có thể làm giảm tác dụng giảm đau của Tramadol.

Chống chỉ định

Tuyệt đối không sử dụng Ondansetron trong các trường hợp sau:

• Tiền sử dị ứng, mẫn cảm với Ondansetron hoặc bất kỳ thành phần nào của thuốc.
• Đang sử dụng thuốc Apomorphine.
• Bệnh nhân được chẩn đoán mắc hội chứng QT kéo dài bẩm sinh.

Liều dùng và cách dùng

Liều dùng Ondansetron rất khác nhau tùy thuộc vào mục đích sử dụng, mức độ gây nôn của phác đồ và tình trạng của bệnh nhân. Luôn tuân thủ chính xác chỉ định của bác sĩ. Dưới đây là các liều tham khảo cho người lớn:

Liều dùng chống nôn do hóa trị

• Hóa trị gây nôn cao (HEC): Thường bắt đầu với một liều 8mg tiêm tĩnh mạch chậm trước khi truyền hóa chất, có thể lặp lại sau 8-12 giờ. Hoặc một liều uống duy nhất 24mg trước hóa trị 30-60 phút.
• Hóa trị gây nôn trung bình (MEC): Thường dùng 8mg uống trước hóa trị 1-2 giờ, sau đó uống thêm một liều 8mg sau 8-12 giờ. Có thể tiếp tục duy trì 8mg/lần, 2 lần/ngày trong 1-2 ngày sau đó.

Liều dùng chống nôn do xạ trị

Thường là 8mg uống 1-2 giờ trước khi tiến hành xạ trị.

Liều dùng chống nôn sau phẫu thuật

Một liều duy nhất 16mg uống 1 giờ trước khi gây mê.

Liều dùng cho đối tượng đặc biệt

• Bệnh nhân suy gan nặng: Tổng liều hàng ngày KHÔNG ĐƯỢC VƯỢT QUÁ 8mg.
• Trẻ em: Liều dùng phải được bác sĩ chuyên khoa nhi tính toán cẩn thận dựa trên cân nặng và phác đồ điều trị.

Tác dụng phụ của Ondansetron

Giống như các loại thuốc khác, Ondansetron cũng có những tác dụng không mong muốn.

Tác dụng phụ rất thường gặp (>10%)

• Đau đầu: Đây là tác dụng phụ phổ biến nhất, thường có thể kiểm soát bằng thuốc giảm đau thông thường như Paracetamol.

Tác dụng phụ thường gặp (1% – 10%)

• Táo bón: Do thuốc làm chậm nhu động ruột.
• Cảm giác nóng bừng ở mặt hoặc phần trên cơ thể.
• Cảm giác ấm hoặc đau tại vị trí tiêm.

Tác dụng phụ ít gặp (0.1% – 1%)

• Nấc cụt.
• Hạ huyết áp, đau ngực, nhịp tim chậm.
• Tăng men gan không triệu chứng.

Cảnh báo nghiêm trọng: Dù hiếm gặp, hãy chú ý đến các tác dụng phụ nguy hiểm như phản ứng dị ứng nặng (khó thở, sưng mặt), co giật, thay đổi thị lực hoặc dấu hiệu rối loạn nhịp tim (tim đập loạn, chóng mặt, ngất xỉu). Hãy tìm kiếm sự trợ giúp y tế ngay lập tức.

Lưu ý và Thận trọng

• Luôn thông báo cho bác sĩ về tiền sử bệnh tim hoặc các vấn đề về nhịp tim của bạn.
• Bác sĩ có thể yêu cầu kiểm tra điện giải (Kali, Magie) trước khi dùng thuốc, vì sự mất cân bằng có thể làm tăng nguy cơ tim mạch.
• Sử dụng cho phụ nữ có thai: Các nghiên cứu gần đây cho thấy có thể có một nguy cơ nhỏ (nhưng có ý nghĩa thống kê) gây dị tật hở hàm ếch ở trẻ sơ sinh nếu người mẹ dùng Ondansetron trong 3 tháng đầu thai kỳ. Hãy thảo luận rất kỹ với bác sĩ về lợi ích và rủi ro.

Xử trí khi quá liều, quên liều

Quá liều

Uống quá liều có thể gây ra rối loạn thị giác tạm thời, táo bón nặng, hạ huyết áp. Không có thuốc giải độc đặc hiệu. Việc xử trí chủ yếu là điều trị hỗ trợ và theo dõi tại bệnh viện.

Quên liều

• Hãy uống liều đã quên ngay khi bạn nhớ ra.
• Tuy nhiên, nếu đã gần đến giờ dùng liều tiếp theo, hãy bỏ qua liều đã quên và tiếp tục lịch trình như bình thường.
• Tuyệt đối không uống gấp đôi liều để bù lại.

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

1. Ondansetron có gây buồn ngủ không?

Không. Ondansetron thường không gây buồn ngủ. Tác dụng phụ phổ biến nhất của nó là đau đầu.

2. Uống Ondansetron bao lâu trước khi hóa trị?

Thông thường, bạn nên uống Ondansetron khoảng 30 đến 60 phút trước khi bắt đầu truyền hóa chất. Đối với phác đồ cụ thể, hãy luôn tuân theo hướng dẫn chính xác của bác sĩ hoặc dược sĩ.

3. Tại sao Ondansetron gây táo bón?

Ondansetron hoạt động bằng cách chặn thụ thể serotonin 5-HT3. Các thụ thể này không chỉ liên quan đến việc gây nôn mà còn có vai trò trong việc điều hòa nhu động ruột. Khi chúng bị chặn, nhu động ruột có thể chậm lại, dẫn đến táo bón. Để khắc phục, bạn nên uống nhiều nước, ăn nhiều chất xơ và vận động nhẹ nhàng nếu có thể.

4. Tôi có thể uống rượu khi đang dùng Ondansetron không?

Tốt nhất là không nên. Rượu có thể làm tăng nguy cơ chóng mặt, làm trầm trọng thêm tình trạng mất nước nếu bạn đang nôn, và có thể tương tác với các loại thuốc khác bạn đang dùng. Hãy ưu tiên giữ cho cơ thể ở trạng thái tốt nhất trong quá trình điều trị.

Lời kết

Ondansetron thực sự là một lá chắn vững chắc, giúp hàng triệu bệnh nhân trên thế giới đi qua hành trình chống nôn do hóa trị, xạ trị và phẫu thuật một cách nhẹ nhàng hơn. Hiệu quả của nó là không thể phủ nhận, nhưng nó cũng đi kèm với những rủi ro tiềm tàng, đặc biệt là trên hệ tim mạch và khi tương tác với các thuốc khác.

Hiểu biết về thuốc là sức mạnh. Bằng cách tuân thủ tuyệt đối chỉ định của bác sĩ và nhận thức rõ về các tác dụng phụ của Ondansetron, bạn đang chủ động bảo vệ sức khỏe và góp phần vào sự thành công của quá trình điều trị.

Nguồn tham khảo: Tổng hợp

Xin lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Độc giả vui lòng liên hệ với Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế để được tư vấn cụ thể và chính xác nhất.