Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir: Chìa khóa điều trị HIV và Viêm gan B

Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil là gì?

Lamivudine là gì?

Lamivudine, còn được biết đến với tên gọi 3TC, là một loại thuốc kháng virus thuộc nhóm Nucleoside Reverse Transcriptase Inhibitors (NRTI). Thuốc này được tổng hợp và chấp thuận sử dụng từ những năm 1990, nhanh chóng trở thành một trong những viên gạch đầu tiên và quan trọng nhất trong việc xây dựng phác đồ điều trị HIV. Ngoài ra, Lamivudine cũng có hoạt tính kháng virus viêm gan B (HBV).

Tenofovir disoproxil là gì?

Tenofovir disoproxil, thường được gọi tắt là TDF hoặc với biệt dược Viread, là một tiền thuốc (prodrug) của Tenofovir, thuộc nhóm NRTI tương tự nucleotide adenosine. Tenofovir disoproxil được chấp thuận vào đầu những năm 2000 và nhanh chóng chứng tỏ hiệu quả vượt trội trong cả điều trị HIV và viêm gan B mạn tính nhờ hoạt tính mạnh mẽ và khả năng dung nạp tốt.

Sự kết hợp Lamivudine và Tenofovir disoproxil

Sự kết hợp giữa Lamivudine và Tenofovir disoproxil đã trở thành một nền tảng vững chắc trong y học hiện đại, đặc biệt trong lĩnh vực điều trị HIV và Viêm gan B.

• Phổ biến trong viên kết hợp liều cố định (FDC): Bạn sẽ thường thấy hai hoạt chất này trong một viên thuốc duy nhất, ví dụ như Lamivudine/Tenofovir hoặc Lamivudine/Tenofovir/Efavirenz (TDF/3TC/EFV).
• Lý do kết hợp:
  • Tăng cường hiệu quả kháng virus: Khi dùng cùng nhau, chúng bổ trợ tác dụng, ức chế virus mạnh mẽ hơn so với dùng đơn lẻ.
  • Giảm số lượng viên thuốc: Từ đó giúp đơn giản hóa phác đồ điều trị, tăng sự tiện lợi và nâng cao tuân thủ điều trị cho bệnh nhân.
  • Cơ chế bổ trợ: Mặc dù cả hai đều ức chế enzyme phiên mã ngược, nhưng chúng có cấu trúc hóa học khác nhau và con đường hoạt hóa riêng biệt, giúp tạo ra một “bức tường” vững chắc hơn chống lại virus.

Chỉ định của Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil

Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil là những thuốc kháng virus đa năng, được chỉ định cho nhiều tình trạng nhiễm trùng quan trọng.

Điều trị nhiễm HIV-1

Bộ đôi Lamivudine và Tenofovir disoproxil là thành phần cơ bản và không thể thiếu trong các phác đồ điều trị HIV đa thuốc, còn gọi là liệu pháp kháng retrovirus có hoạt tính cao (Highly Active Antiretroviral Therapy – HAART/ART).

• Là xương sống của phác đồ ART: Chúng luôn được dùng kết hợp với ít nhất một loại thuốc kháng virus khác (ví dụ: một NNRTI hoặc một Protease Inhibitor) để đạt hiệu quả tối đa trong việc ức chế virus, giảm tải lượng virus xuống mức không thể phát hiện và ngăn ngừa sự phát triển của chủng virus kháng thuốc.
• Phù hợp với nhiều đối tượng: Bộ đôi này được sử dụng rộng rãi để điều trị HIV ở người lớn, trẻ em, và cả phụ nữ có thai (sau khi cân nhắc lợi ích/nguy cơ và theo hướng dẫn cụ thể).

Điều trị viêm gan B mạn tính

Cả Lamivudine và Tenofovir disoproxil đều có hoạt tính kháng virus viêm gan B (HBV), tuy nhiên, Tenofovir disoproxil thường được ưu tiên hơn trong điều trị HBV do ít gây kháng thuốc hơn Lamivudine.

• Chỉ định: Thuốc được sử dụng cho bệnh nhân viêm gan B mạn tính có bằng chứng sao chép virus hoạt động (HBV DNA cao), có tổn thương gan (viêm gan tiến triển, xơ hóa hoặc xơ gan) để ngăn chặn sự tiến triển của bệnh gan.
• Lưu ý khi ngừng điều trị viêm gan B: Một điều cực kỳ quan trọng là không được tự ý ngừng điều trị viêm gan B bằng Lamivudine và Tenofovir disoproxil, đặc biệt ở bệnh nhân đồng nhiễm HIV. Việc ngừng thuốc đột ngột có thể dẫn đến bùng phát viêm gan B cấp tính nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng.

Dự phòng lây truyền HIV

Lamivudine và Tenofovir disoproxil cũng đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa lây truyền HIV:

• Dự phòng phơi nhiễm trước phơi nhiễm (PrEP): Viên kết hợp Tenofovir disoproxil và Emtricitabine (là một NRTI khác có cấu trúc tương tự Lamivudine) được sử dụng rộng rãi để giảm nguy cơ lây nhiễm HIV ở những người có nguy cơ cao (ví dụ: người có bạn tình nhiễm HIV, người có hành vi tình dục không an toàn).
• Dự phòng phơi nhiễm sau phơi nhiễm (PEP): Được dùng trong phác đồ kết hợp với các thuốc kháng virus khác (thường là trong 28 ngày) để ngăn ngừa lây nhiễm HIV sau khi có phơi nhiễm tiềm tàng (ví dụ: qua quan hệ tình dục không an toàn, kim tiêm dính máu).

Dược lực học của Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil

Dược lực học của Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil cho thấy cách các thuốc kháng virus này hoạt động ở cấp độ tế bào để ức chế sự nhân lên của virus HIV và HBV.

Cơ chế tác dụng kháng virus (NRTI)

Cả Lamivudine và Tenofovir disoproxil đều thuộc nhóm Nucleoside/Nucleotide Reverse Transcriptase Inhibitors (NRTI). Cơ chế hoạt động của chúng là:

• Là tiền chất (prodrugs): Khi được hấp thu vào cơ thể và đi vào các tế bào bị nhiễm virus, cả Lamivudine và Tenofovir disoproxil (sau khi chuyển hóa thành Tenofovir) sẽ được phosphoryl hóa bởi các enzyme của tế bào chủ. Quá trình này biến chúng thành dạng có hoạt tính sinh học là Lamivudine triphosphate và Tenofovir diphosphate.
• Cạnh tranh với nucleotide tự nhiên: Dạng hoạt tính của hai thuốc này có cấu trúc tương tự như các nucleotide tự nhiên của tế bào (các khối xây dựng của DNA và RNA). Chúng cạnh tranh với các nucleotide tự nhiên để được gắn vào chuỗi DNA của virus bởi enzyme phiên mã ngược (Reverse Transcriptase) của HIV hoặc enzyme DNA polymerase của HBV.
• Chấm dứt sớm chuỗi DNA (Chain Termination): Khi Lamivudine triphosphate hoặc Tenofovir diphosphate được gắn vào chuỗi DNA của virus đang được tổng hợp, chúng sẽ làm ngừng quá trình tổng hợp DNA. Điều này là do các dạng hoạt tính này không có nhóm 3′-hydroxyl cần thiết để enzyme phiên mã ngược tiếp tục gắn các nucleotide tiếp theo vào chuỗi DNA.
• Ngăn chặn sự nhân lên của virus: Quá trình tổng hợp DNA của virus bị dừng lại, dẫn đến sự ức chế mạnh mẽ quá trình sao chép bộ gen của virus và ngăn chặn chúng nhân lên trong tế bào.
• Tính chọn lọc: Cơ chế này có tính chọn lọc cao đối với enzyme phiên mã ngược của virus, ít ảnh hưởng đến DNA polymerase của tế bào người, giúp giảm thiểu độc tính trên người.

Phổ kháng virus

• Virus gây suy giảm miễn dịch ở người (HIV):
  • HIV-1 và HIV-2: Cả Lamivudine và Tenofovir disoproxil đều có hoạt tính mạnh mẽ chống lại cả hai loại virus HIV chính này.
• Virus viêm gan B (HBV):
  • Cả hai thuốc cũng có hiệu quả trên virus viêm gan B. Tenofovir disoproxil (TDF) đặc biệt được ưa chuộng hơn trong điều trị HBV do có hoạt tính mạnh và khả năng tạo ra kháng thuốc thấp hơn Lamivudine.

Kháng thuốc

Kháng thuốc là một vấn đề quan trọng trong điều trị HIV và Viêm gan B, và khả năng kháng thuốc khác nhau giữa hai hoạt chất:

• Lamivudine: Có nguy cơ phát triển kháng thuốc cao hơn khi dùng đơn độc, đặc biệt là đối với HBV. Đột biến phổ biến nhất gây kháng Lamivudine trên virus HIV là đột biến M184V/I trên gen reverse transcriptase. Đột biến này cũng có thể xảy ra trên HBV.
• Tenofovir disoproxil: Ít gây kháng thuốc hơn Lamivudine, đặc biệt là trong điều trị HBV. Các đột biến kháng Tenofovir disoproxil trên HIV phổ biến bao gồm K65R hoặc L74V trên gen reverse transcriptase. Để giảm thiểu nguy cơ kháng thuốc, cả Lamivudine và Tenofovir disoproxil luôn được sử dụng trong các phác đồ đa thuốc khi điều trị HIV.

Dược động học của Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil

Dược động học của Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil mô tả cách cơ thể hấp thu, phân bố, chuyển hóa và thải trừ các thuốc kháng virus này, ảnh hưởng đến hiệu quả và an toàn của chúng.

Hấp thu

• Lamivudine:
  • Hấp thu nhanh và tốt qua đường tiêu hóa sau khi uống.
  • Sinh khả dụng đường uống khá cao, khoảng 80-86%.
  • Thức ăn không ảnh hưởng đáng kể đến mức độ hấp thu của Lamivudine, do đó có thể uống cùng hoặc không cùng thức ăn.
• Tenofovir disoproxil (TDF):
  • Cũng được hấp thu tốt qua đường tiêu hóa.
  • Sinh khả dụng đường uống khoảng 25% khi dùng lúc bụng đói. Tuy nhiên, việc uống Tenofovir disoproxil cùng với một bữa ăn nhẹ hoặc bữa ăn giàu chất béo có thể tăng sinh khả dụng lên đáng kể (khoảng 39%), giúp tăng mức độ hấp thu của thuốc.

Phân bố

• Cả Lamivudine và Tenofovir disoproxil đều phân bố rộng rãi vào các mô và dịch cơ thể sau khi được hấp thu.
• Tenofovir: Sau khi chuyển hóa từ Tenofovir disoproxil, Tenofovir thâm nhập tốt vào các tế bào lympho ngoại vi (PBL), nơi virus HIV nhân lên mạnh mẽ. Điều này đảm bảo nồng độ thuốc đủ để ức chế virus trong các tế bào đích.
• Lamivudine: Thâm nhập tốt vào dịch não tủy (CSF), một lợi thế trong việc điều trị các biến chứng thần kinh của HIV.
• Tỷ lệ gắn kết với protein huyết tương của cả hai thuốc đều thấp (<10%), cho thấy phần lớn thuốc ở dạng tự do có hoạt tính.

Chuyển hóa và thải trừ

• Lamivudine:
  • Lamivudine ít bị chuyển hóa ở gan.
  • Chủ yếu được thải trừ dưới dạng không đổi qua thận (khoảng 70% liều dùng) thông qua cả quá trình lọc cầu thận và bài tiết chủ động qua ống thận.
• Tenofovir disoproxil (TDF):
  • Tenofovir disoproxil nhanh chóng được thủy phân thành Tenofovir sau khi hấp thu từ ruột vào máu.
  • Điều quan trọng là Tenofovir hầu như không được chuyển hóa bởi hệ thống enzyme cytochrome P450 ở gan. Điều này có nghĩa là Tenofovir disoproxil có ít tương tác thuốc hơn so với nhiều loại thuốc kháng virus khác bị chuyển hóa qua gan.
  • Tenofovir chủ yếu được thải trừ dưới dạng không đổi qua thận (khoảng 70-80% liều dùng) bằng cách lọc cầu thận và bài tiết chủ động qua ống thận.
• Thời gian bán thải nội bào: Mặc dù thời gian bán thải trong huyết tương của cả hai thuốc tương đối ngắn, nhưng thời gian bán thải của dạng hoạt tính trong tế bào (Lamivudine triphosphate và Tenofovir diphosphate) lại dài hơn đáng kể. Điều này cho phép bệnh nhân chỉ cần dùng thuốc một lần mỗi ngày, giúp tăng cường tuân thủ điều trị.
• Điều chỉnh liều ở bệnh nhân suy thận: Do cả hai thuốc đều được thải trừ chủ yếu qua thận, cần điều chỉnh liều lượng ở những bệnh nhân có chức năng thận suy giảm để tránh tích lũy thuốc và tăng nguy cơ tác dụng phụ.

Tương tác thuốc của Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil

Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil có thể tương tác với một số loại thuốc khác, điều này cần được lưu ý để tránh giảm hiệu quả điều trị hoặc tăng nguy cơ tác dụng phụ. Mặc dù Tenofovir không được chuyển hóa qua hệ CYP450, nhưng cơ chế thải trừ qua thận của cả hai thuốc có thể dẫn đến một số tương tác quan trọng.

Tương tác quan trọng

• Didanosine (ddI):
  • Dùng đồng thời Tenofovir disoproxil với Didanosine có thể làm tăng đáng kể nồng độ Didanosine trong huyết tương.
  • Điều này dẫn đến tăng nguy cơ mắc các tác dụng phụ nghiêm trọng liên quan đến Didanosine như viêm tụy (pancreatitis) hoặc bệnh thần kinh ngoại biên (peripheral neuropathy).
  • Do đó, không khuyến cáo dùng kết hợp này. Nếu cần thiết, bác sĩ sẽ phải thận trọng xem xét, giảm liều Didanosine và theo dõi chặt chẽ bệnh nhân.
• Adefovir dipivoxil:
  • Adefovir dipivoxil là một thuốc kháng virus khác cũng thuộc nhóm nucleotide analogs và được thải trừ qua thận tương tự Tenofovir.
  • Không khuyến cáo dùng đồng thời Adefovir dipivoxil với Tenofovir disoproxil do nguy cơ cộng hưởng độc tính trên thận.
• Các thuốc thải trừ qua thận hoặc gây độc thận:
  • Sử dụng đồng thời Lamivudine và Tenofovir disoproxil với các thuốc được thải trừ chủ yếu qua thận hoặc có khả năng gây giảm chức năng thận có thể làm tăng nồng độ của một hoặc cả hai thuốc này, hoặc tăng nồng độ của thuốc dùng kèm, dẫn đến tăng nguy cơ độc thận.
  • Các thuốc này bao gồm:
    • Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) liều cao hoặc dùng kéo dài.
    • Các thuốc kháng virus khác thải trừ qua thận như Acyclovir, Valacyclovir, Ganciclovir, Valganciclovir, Cidofovir.
    • Thuốc kháng sinh nhóm Aminoglycosides (ví dụ: Gentamicin).
    • Thuốc ức chế bơm proton (PPIs) như Omeprazole (có thể ảnh hưởng đến Tenofovir alafenamide fumarate – TAF, một dạng Tenofovir khác, nhưng ít ảnh hưởng TDF).
  • Cần theo dõi chặt chẽ chức năng thận khi dùng các thuốc này cùng lúc.
• Ledipasvir/Sofosbuvir (thuốc điều trị viêm gan C):
  • Khi dùng kết hợp Ledipasvir/Sofosbuvir với Tenofovir disoproxil, có thể làm tăng nồng độ Tenofovir trong máu.
  • Điều này có thể làm tăng nguy cơ gặp phải các tác dụng phụ liên quan đến Tenofovir, đặc biệt là độc tính trên thận.
  • Cần theo dõi chức năng thận ở bệnh nhân đang dùng cả hai loại thuốc này.

Tương tác ít nghiêm trọng hơn

• Lamivudine và Trimethoprim/Sulfamethoxazole (Co-trimoxazole):
  • Trimethoprim, một thành phần của Co-trimoxazole, có thể làm tăng nồng độ của Lamivudine trong huyết tương do cạnh tranh bài tiết qua ống thận.
  • Tuy nhiên, sự tăng nồng độ này thường không đáng kể về mặt lâm sàng ở những bệnh nhân có chức năng thận bình thường, và thường không cần điều chỉnh liều Lamivudine.

Lưu ý quan trọng: Luôn thông báo cho bác sĩ và dược sĩ của bạn về tất cả các loại thuốc bạn đang dùng, bao gồm thuốc kê đơn, thuốc không kê đơn, thực phẩm chức năng, vitamin và các sản phẩm thảo dược, để họ có thể đánh giá và quản lý các tương tác thuốc tiềm ẩn một cách an toàn nhất.

Chống chỉ định của Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil

Để đảm bảo an toàn tối đa cho người bệnh, việc hiểu rõ các chống chỉ định của Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil là rất quan trọng. Bạn không nên sử dụng thuốc này hoặc cần thận trọng đặc biệt trong các trường hợp sau.

Chống chỉ định tuyệt đối

Bạn không được phép dùng Lamivudine và Tenofovir disoproxil nếu bạn có một trong các tình trạng sau:

• Quá mẫn (Dị ứng): Nếu bạn có tiền sử dị ứng đã được xác định với Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil, bất kỳ thành phần nào của thuốc, hoặc với Emtricitabine (là một NRTI có cấu trúc rất giống Lamivudine, nên có thể có dị ứng chéo). Phản ứng dị ứng có thể từ phát ban nhẹ đến phản vệ nghiêm trọng, đe dọa tính mạng.

Chống chỉ định tương đối (cần thận trọng)

Cần hết sức thận trọng và tham khảo ý kiến bác sĩ kỹ lưỡng nếu bạn có các tình trạng sau. Việc sử dụng thuốc Lamivudine và Tenofovir disoproxil chỉ được thực hiện khi lợi ích điều trị được đánh giá là cao hơn nguy cơ và dưới sự giám sát chặt chẽ của nhân viên y tế:

• Suy thận nặng hoặc bệnh thận mạn tính: Cả Lamivudine và Tenofovir đều được thải trừ chủ yếu qua thận.
  • Ở bệnh nhân suy thận nặng (độ thanh thải creatinine dưới 50 mL/phút), nồng độ thuốc trong máu sẽ tăng lên, dẫn đến nguy cơ tăng độc tính.
  • Cần điều chỉnh liều phù hợp với mức độ suy thận hoặc thậm chí tránh dùng ở bệnh nhân có bệnh thận giai đoạn cuối không chạy thận nhân tạo.
  • Bác sĩ sẽ theo dõi chức năng thận định kỳ (creatinine huyết thanh, độ thanh thải creatinine) trước và trong suốt quá trình điều trị.
• Mắc đồng thời HIV và Viêm gan B (đồng nhiễm HIV/HBV):
  • Nếu bạn mắc cả hai bệnh này và đang dùng Lamivudine và Tenofovir disoproxil (hoặc các thuốc tương tự) để điều trị HIV, việc ngừng thuốc đột ngột (đặc biệt là Tenofovir, thuốc có hoạt tính mạnh trên HBV) có thể dẫn đến bùng phát viêm gan B cấp tính nghiêm trọng, có thể gây suy gan và đe dọa tính mạng.
  • Do đó, không được tự ý ngừng thuốc và cần có sự giám sát y tế chặt chẽ.
• Tiền sử viêm tụy: Mặc dù hiếm, Lamivudine có liên quan đến các trường hợp viêm tụy. Cần thận trọng ở những bệnh nhân có tiền sử hoặc nguy cơ viêm tụy.
• Bệnh xương từ trước (ví dụ: loãng xương, tiền sử gãy xương): Tenofovir disoproxil có thể gây giảm mật độ xương (Bone Mineral Density – BMD) và tăng nguy cơ loãng xương, đặc biệt khi sử dụng kéo dài. Cần theo dõi mật độ xương và xem xét bổ sung vitamin D, Canxi nếu cần.
• Phụ nữ có thai và cho con bú:
  • Thai kỳ: Lamivudine và Tenofovir disoproxil thường được coi là an toàn và được khuyến nghị trong nhiều phác đồ điều trị HIV cho phụ nữ mang thai để ngăn ngừa lây truyền từ mẹ sang con. Tuy nhiên, việc sử dụng cần dựa trên cân nhắc lợi ích/nguy cơ và theo hướng dẫn điều trị quốc gia/quốc tế.
  • Cho con bú: Cả Lamivudine và Tenofovir đều bài tiết vào sữa mẹ. Mặc dù nồng độ thường thấp, nhưng khuyến cáo chung là không cho con bú ở phụ nữ nhiễm HIV để tránh nguy cơ lây truyền virus qua sữa mẹ.

Liều lượng và cách dùng Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil

Việc tuân thủ đúng liều lượng và cách dùng của Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil là yếu tố then chốt quyết định hiệu quả của điều trị HIV và Viêm gan B, đồng thời giảm thiểu nguy cơ kháng thuốc và tác dụng phụ. Bạn phải luôn tuân thủ chặt chẽ chỉ dẫn của bác sĩ.

Dạng bào chế và hàm lượng

Bạn sẽ thường gặp Lamivudine và Tenofovir disoproxil dưới dạng viên kết hợp liều cố định để tăng sự tiện lợi:

• Viên kết hợp liều cố định phổ biến:
  • Lamivudine 300mg + Tenofovir disoproxil 300mg (tương đương 245mg Tenofovir fumarate).
  • Lamivudine 300mg + Tenofovir disoproxil 300mg + Efavirenz 600mg (viết tắt là TDF/3TC/EFV, một phác đồ phổ biến trong điều trị HIV).
• Viên Lamivudine riêng lẻ: 150mg, 300mg.
• Viên Tenofovir disoproxil riêng lẻ: 300mg (tương đương 245mg Tenofovir).

Liều dùng khuyến cáo cho từng chỉ định

Liều lượng cụ thể sẽ phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe của bạn, chức năng thận, và loại nhiễm trùng.

• Điều trị nhiễm HIV:
  • Người lớn và trẻ em trên 35kg: Liều thông thường là một viên kết hợp Lamivudine 300mg + Tenofovir disoproxil 300mg x 1 lần/ngày.
  • Luôn dùng kết hợp: Thuốc này luôn được dùng như một phần của phác đồ đa thuốc, kết hợp với ít nhất một loại thuốc kháng virus khác (ví dụ: một NNRTI hoặc một Protease Inhibitor) để đạt hiệu quả tối đa và ngăn ngừa kháng thuốc.
  • Điều chỉnh liều cho suy thận: Bác sĩ sẽ điều chỉnh liều hoặc tần suất dùng thuốc nếu bạn có chức năng thận suy giảm.
• Điều trị viêm gan B mạn tính:
  • Tenofovir disoproxil: 300mg x 1 lần/ngày. Tenofovir disoproxil thường được ưu tiên hơn Lamivudine đơn độc trong điều trị viêm gan B do khả năng kháng thuốc thấp hơn.
  • Lamivudine: Nếu dùng Lamivudine riêng lẻ cho viêm gan B, liều thông thường là 100mg x 1 lần/ngày (ít dùng đơn độc do nguy cơ kháng thuốc cao).
• Dự phòng lây truyền HIV (PrEP/PEP):
  • PrEP (Dự phòng trước phơi nhiễm): Thường là viên kết hợp Tenofovir disoproxil/Emtricitabine (hoặc Tenofovir alafenamide fumarate/Emtricitabine – TAF/FTC) x 1 lần/ngày.
  • PEP (Dự phòng sau phơi nhiễm): Một phần của phác đồ kết hợp (thường là TDF/3TC hoặc TDF/FTC cộng với một thuốc thứ ba), dùng trong 28 ngày.

Cách dùng thuốc và lưu ý

• Uống 1 lần/ngày: Cả Lamivudine và Tenofovir disoproxil đều được thiết kế để dùng một lần mỗi ngày, giúp tăng cường sự tiện lợi và tuân thủ.
• Uống cùng hoặc không cùng thức ăn:
  • Lamivudine: Có thể uống cùng hoặc không cùng thức ăn.
  • Tenofovir disoproxil (TDF): Nên uống cùng với một bữa ăn nhẹ hoặc bữa ăn (đặc biệt là bữa ăn giàu chất béo) để tối ưu hóa sự hấp thu của thuốc.
• Uống vào cùng một thời điểm mỗi ngày: Điều này giúp duy trì nồng độ thuốc ổn định trong cơ thể, tối ưu hóa hiệu quả kháng virus và giảm nguy cơ kháng thuốc.
• Tuân thủ điều trị là tối quan trọng:
  • Không được bỏ liều: Bỏ liều thuốc kháng virus có thể làm giảm nồng độ thuốc trong máu, tạo điều kiện cho virus nhân lên và phát triển khả năng kháng thuốc, khiến việc điều trị trở nên khó khăn hơn.
  • Không tự ý ngừng thuốc: Tuyệt đối không được tự ý ngừng sử dụng Lamivudine và Tenofovir disoproxil hoặc bất kỳ loại thuốc nào trong phác đồ điều trị mà không có sự đồng ý của bác sĩ. Việc ngừng thuốc đột ngột, đặc biệt ở bệnh nhân đồng nhiễm HIV/HBV, có thể dẫn đến bùng phát virus và làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh.
• Theo dõi chức năng thận và mật độ xương định kỳ: Bác sĩ sẽ chỉ định các xét nghiệm máu (creatinine, phosphate) và có thể là đo mật độ xương định kỳ để theo dõi các tác dụng phụ tiềm ẩn của Tenofovir disoproxil.

Tác dụng phụ của Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil

Mặc dù Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil là những thuốc kháng virus hiệu quả, chúng cũng có thể gây ra một số tác dụng phụ. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu này và báo cho bác sĩ là rất quan trọng.

Tác dụng phụ thường gặp

Những tác dụng phụ này thường nhẹ, thoáng qua và phổ biến hơn. Bạn nên thông báo cho bác sĩ nếu chúng kéo dài hoặc gây khó chịu đáng kể:

• Rối loạn tiêu hóa: Buồn nôn, nôn, tiêu chảy, đau bụng, đầy hơi, chán ăn. Đây là những tác dụng phụ phổ biến nhất, thường xảy ra trong vài tuần đầu điều trị và có xu hướng giảm dần.
• Đau đầu, chóng mặt: Có thể cảm thấy đau đầu nhẹ hoặc chóng mặt.
• Mệt mỏi: Cảm giác uể oải, thiếu năng lượng.
• Phát ban da: Thường là phát ban nhẹ, không ngứa hoặc ngứa nhẹ.

Tác dụng phụ ít gặp hoặc nghiêm trọng

Đây là những tác dụng phụ cần được đặc biệt lưu ý và bạn phải tìm kiếm sự chăm sóc y tế ngay lập tức nếu chúng xảy ra:

• Độc tính thận (đối với Tenofovir disoproxil): Đây là một trong những tác dụng phụ quan trọng nhất của Tenofovir disoproxil. Thuốc có thể gây tổn thương ống thận, dẫn đến:
  • Suy thận cấp hoặc mạn tính: Biểu hiện bằng tăng creatinine huyết thanh, giảm độ thanh thải creatinine.
  • Hội chứng Fanconi: Một rối loạn ống thận gây mất các chất quan trọng qua nước tiểu như phosphate, glucose, amino acid, bicarbonate. Điều này có thể dẫn đến hạ phosphate máu, nhuyễn xương, yếu cơ.
  • Triệu chứng: Thay đổi lượng nước tiểu, phù chân, mệt mỏi, yếu cơ, đau xương.
  • Bác sĩ sẽ theo dõi chức năng thận và nồng độ phosphate trong máu của bạn định kỳ.
• Giảm mật độ xương (đối với Tenofovir disoproxil): Sử dụng Tenofovir disoproxil có thể làm giảm mật độ xương (BMD), đặc biệt là ở cột sống và hông. Điều này có thể dẫn đến loãng xương và tăng nguy cơ gãy xương, đặc biệt ở những người có yếu tố nguy cơ từ trước hoặc dùng thuốc kéo dài.
• Nhiễm toan lactic và gan nhiễm mỡ nặng: Một tác dụng phụ hiếm gặp nhưng rất nghiêm trọng của các NRTI (bao gồm cả Lamivudine và Tenofovir). Tình trạng này có thể đe dọa tính mạng, biểu hiện bằng:
  • Buồn nôn, nôn, đau bụng, chán ăn.
  • Mệt mỏi cực độ không rõ nguyên nhân.
  • Khó thở, thở nhanh và sâu.
  • Yếu cơ.
  • Vàng da hoặc gan to.
• Hội chứng phục hồi miễn dịch (Immune Reconstitution Inflammatory Syndrome – IRIS): Khi bắt đầu điều trị HIV, hệ thống miễn dịch của bạn bắt đầu phục hồi và có thể phản ứng quá mức với các nhiễm trùng cơ hội tiềm ẩn hoặc các tác nhân gây bệnh khác đã có sẵn trong cơ thể nhưng chưa được phát hiện. Điều này có thể gây ra các triệu chứng viêm nghiêm trọng.
• Bùng phát viêm gan B cấp tính nghiêm trọng sau khi ngừng thuốc: Như đã đề cập, nếu bạn đang được điều trị viêm gan B bằng Lamivudine và Tenofovir disoproxil (hoặc đồng nhiễm HIV/HBV), việc ngừng thuốc đột ngột có thể gây bùng phát viêm gan B cấp tính nghiêm trọng, có thể dẫn đến suy gan.
• Đau cơ, yếu cơ.
• Rối loạn phân bố mỡ (lipodystrophy) (ít gặp hơn với TDF so với các NRTI cũ).

Lưu ý khi sử dụng Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil

Việc sử dụng Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil đòi hỏi sự cẩn trọng và tuân thủ nghiêm ngặt để đảm bảo hiệu quả tối đa và an toàn cho người bệnh.

Tuân thủ điều trị là chìa khóa thành công

• Không bao giờ bỏ liều: Đây là nguyên tắc vàng trong điều trị HIV và viêm gan B mạn tính. Việc bỏ liều thuốc kháng virus dù chỉ một lần cũng có thể làm giảm nồng độ thuốc trong máu xuống dưới ngưỡng điều trị, tạo điều kiện cho virus nhân lên và phát triển các đột biến kháng thuốc.
• Uống thuốc đúng giờ, đúng liều: Hãy tạo thói quen uống thuốc vào cùng một thời điểm mỗi ngày. Nếu bạn có lịch trình bận rộn, hãy đặt báo thức hoặc sử dụng các công cụ nhắc nhở.
• Không tự ý ngừng thuốc: Tuyệt đối không được tự ý ngừng sử dụng Lamivudine và Tenofovir disoproxil hoặc bất kỳ loại thuốc nào trong phác đồ điều trị của bạn mà không có sự đồng ý của bác sĩ.

Theo dõi chức năng thận và mật độ xương định kỳ

• Độc tính thận: Tenofovir disoproxil có thể ảnh hưởng đến thận. Bác sĩ sẽ yêu cầu bạn thực hiện các xét nghiệm máu định kỳ (creatinine, độ thanh thải creatinine) và có thể cả nồng độ phosphate để theo dõi chức năng thận. Nếu có dấu hiệu suy thận, bác sĩ có thể cần điều chỉnh liều hoặc đổi sang thuốc khác.
• Giảm mật độ xương: Tenofovir disoproxil cũng có thể gây giảm mật độ xương. Đặc biệt ở những người có yếu tố nguy cơ loãng xương từ trước hoặc dùng thuốc kéo dài, bác sĩ có thể xem xét đo mật độ xương (DXA scan) và khuyến nghị bổ sung vitamin D, Canxi.

Nguy cơ bùng phát viêm gan B khi ngừng thuốc

• Nếu bạn đang được điều trị viêm gan B mạn tính bằng Lamivudine và Tenofovir disoproxil (hoặc đồng nhiễm HIV/HBV), việc ngừng thuốc đột ngột có thể dẫn đến bùng phát viêm gan B cấp tính nghiêm trọng, thậm chí gây suy gan cấp.
• Do đó, bất kỳ quyết định ngừng thuốc nào cũng phải được thực hiện dưới sự giám sát và chỉ định chặt chẽ của bác sĩ.

Lưu ý khi dùng cho bệnh nhân đồng nhiễm HIV/HBV

• Khi điều trị HIV cho bệnh nhân đồng nhiễm viêm gan B, phác đồ ARV phải bao gồm các thuốc có hoạt tính kháng cả HIV và HBV (như Lamivudine và Tenofovir disoproxil hoặc Emtricitabine và Tenofovir).
• Không nên ngừng các thuốc kháng HBV này ngay cả khi phác đồ ARV thay đổi, trừ khi có chỉ định rõ ràng của bác sĩ.

Phụ nữ có thai và cho con bú

• Nếu bạn đang mang thai hoặc dự định có thai, hãy thông báo cho bác sĩ. Lamivudine và Tenofovir disoproxil thường được khuyến nghị trong điều trị HIV cho phụ nữ mang thai để ngăn ngừa lây truyền từ mẹ sang con.
• Đối với phụ nữ cho con bú nhiễm HIV, khuyến cáo chung là không cho con bú để tránh nguy cơ lây truyền HIV qua sữa mẹ, bất kể đang dùng thuốc ARV.

Hội chứng phục hồi miễn dịch (IRIS)

• Khi bắt đầu điều trị HIV, hệ miễn dịch của bạn bắt đầu phục hồi. Điều này đôi khi có thể gây ra IRIS, một phản ứng viêm quá mức với các nhiễm trùng cơ hội tiềm ẩn.
• Các triệu chứng của IRIS rất đa dạng tùy thuộc vào tác nhân gây bệnh (ví dụ: sốt, sưng hạch, các triệu chứng của nhiễm lao, nấm, CMV, v.v.). Nếu có bất kỳ triệu chứng mới hoặc trầm trọng hơn, hãy báo ngay cho bác sĩ.

Xử trí quá liều và quên liều Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil

Việc xử lý đúng cách khi không may dùng quá liều hoặc quên liều Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil là rất quan trọng để giảm thiểu rủi ro và đảm bảo hiệu quả điều trị.

Quá liều Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil

Quá liều Lamivudine và Tenofovir disoproxil có thể xảy ra khi dùng một lượng thuốc vượt quá liều lượng khuyến cáo. Các dữ liệu về quá liều cấp tính còn hạn chế, nhưng thường liên quan đến sự gia tăng các tác dụng phụ đã biết.

• Triệu chứng: Các triệu chứng quá liều thường là sự tăng lên của các tác dụng phụ thường gặp, đặc biệt là:
  • Rối loạn tiêu hóa nghiêm trọng hơn (buồn nôn, nôn, tiêu chảy, đau bụng).
  • Các dấu hiệu của độc tính thận (thay đổi lượng nước tiểu, phù nề).
  • Trong các trường hợp cực kỳ hiếm và nghiêm trọng, có thể xuất hiện các dấu hiệu của nhiễm toan lactic.
• Xử trí:
  • Tìm kiếm y tế khẩn cấp: Nếu bạn hoặc ai đó nghi ngờ đã dùng quá liều Lamivudine và Tenofovir disoproxil, cần NGAY LẬP TỨC đến cơ sở y tế gần nhất hoặc gọi cấp cứu.
  • Không tự ý gây nôn: Không cố gắng gây nôn cho người bị quá liều trừ khi có chỉ dẫn của chuyên gia y tế.
  • Biện pháp hỗ trợ tại bệnh viện:
    • Điều trị triệu chứng và hỗ trợ: Bác sĩ sẽ tập trung vào việc quản lý các triệu chứng cụ thể mà bệnh nhân đang gặp phải.
    • Theo dõi chức năng thận: Theo dõi chặt chẽ creatinine, nồng độ phosphate và các chỉ số chức năng thận khác.
    • Thẩm phân máu:
      • Lamivudine có thể được loại bỏ bằng thẩm phân máu (khoảng 10% liều dùng trong 4 giờ).
      • Tuy nhiên, Tenofovir ít được loại bỏ hiệu quả bằng thẩm phân máu.
    • Không có thuốc giải độc đặc hiệu.

Quên liều Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil

Việc duy trì nồng độ thuốc ổn định trong cơ thể là cực kỳ quan trọng để đảm bảo hiệu quả của Lamivudine và Tenofovir disoproxil trong điều trị HIV và Viêm gan B, và để ngăn ngừa sự phát triển của virus kháng thuốc.

• Nếu bạn quên một liều và nhớ ra trong vòng 12 giờ so với thời gian uống thuốc thông thường:
  • Hãy uống ngay liều đã quên đó càng sớm càng tốt.
  • Sau đó, tiếp tục các liều tiếp theo như bình thường theo lịch trình đã định.
• Nếu đã quá 12 giờ kể từ thời gian uống thuốc thông thường:
  • Không bao giờ tự ý uống liều gấp đôi để bù cho liều đã quên. Việc này có thể làm tăng nồng độ thuốc trong máu lên mức không cần thiết và làm tăng nguy cơ gặp phải các tác dụng phụ.
  • Thay vào đó, hãy bỏ qua liều đã quên đó và tiếp tục lịch trình dùng thuốc bình thường của bạn với liều tiếp theo vào thời điểm đã định.
• Quan trọng: Nếu bạn thường xuyên quên liều hoặc không chắc chắn phải làm gì, hãy liên hệ ngay lập tức với bác sĩ hoặc dược sĩ của bạn để được tư vấn chính xác. Việc tuân thủ điều trị đầy đủ là chìa khóa để điều trị nhiễm virus thành công và ngăn ngừa tái phát hoặc kháng thuốc.

Câu hỏi thường gặp (FAQ) về Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil

Lamivudine và Tenofovir disoproxil có phải là thuốc chữa khỏi HIV/Viêm gan B không?

Không. Lamivudine và Tenofovir disoproxil là thuốc kháng virus giúp kiểm soát sự nhân lên của virus HIV và HBV, làm giảm tải lượng virus xuống mức thấp nhất có thể. Chúng không phải là thuốc chữa khỏi hoàn toàn HIV hay viêm gan B mạn tính. Việc điều trị thường cần được duy trì lâu dài, thậm chí suốt đời đối với HIV.

Tôi có cần dùng thêm thuốc nào khác khi điều trị HIV bằng Lamivudine và Tenofovir disoproxil không?

Có. Trong điều trị HIV, Lamivudine và Tenofovir disoproxil luôn được sử dụng như một phần của phác đồ đa thuốc (thường là 3 thuốc trở lên), kết hợp với ít nhất một loại thuốc kháng virus khác (ví dụ: Efavirenz, Dolutegravir, Atazanavir…). Việc này nhằm tăng hiệu quả điều trị và ngăn ngừa virus phát triển khả năng kháng thuốc.

Thuốc này có gây hại cho thận và xương không?

Có, Tenofovir disoproxil (TDF) có thể gây độc tính trên thận và làm giảm mật độ xương, đặc biệt khi sử dụng kéo dài. Bác sĩ sẽ theo dõi chức năng thận và có thể khuyến nghị theo dõi mật độ xương, bổ sung Canxi/Vitamin D nếu cần. Nếu bạn có tiền sử bệnh thận hoặc xương, hãy thông báo cho bác sĩ.

Tôi có được phép ngừng thuốc nếu xét nghiệm virus giảm xuống thấp không?

Tuyệt đối không. Ngay cả khi tải lượng virus giảm xuống mức không phát hiện được, bạn cũng không được tự ý ngừng sử dụng Lamivudine và Tenofovir disoproxil. Việc ngừng thuốc đột ngột có thể khiến virus nhân lên trở lại nhanh chóng, gây bùng phát bệnh và làm tăng nguy cơ kháng thuốc, khiến việc điều trị sau này trở nên khó khăn hơn nhiều.

Phụ nữ mang thai có dùng được Lamivudine và Tenofovir disoproxil không?

Có, Lamivudine và Tenofovir disoproxil thường được khuyến nghị và coi là an toàn trong các phác đồ điều trị HIV cho phụ nữ mang thai để ngăn ngừa lây truyền virus từ mẹ sang con. Tuy nhiên, việc sử dụng cần được bác sĩ chuyên khoa đánh giá và chỉ định cụ thể dựa trên tình trạng của từng thai phụ.

Kết luận

Hoạt chất Lamivudine và Tenofovir disoproxil là một bộ đôi thuốc kháng virus thiết yếu, mang lại hiệu quả vượt trội trong việc kiểm soát nhiễm HIV và viêm gan B mạn tính. Với cơ chế tác dụng ức chế enzyme phiên mã ngược của virus, chúng giúp làm giảm tải lượng virus, cải thiện sức khỏe và chất lượng cuộc sống cho hàng triệu bệnh nhân trên toàn cầu.

Tuy nhiên, hiệu quả của thuốc Lamivudine và Tenofovir disoproxil phải đi đôi với sự tuân thủ điều trị nghiêm ngặt. Việc tuân thủ uống thuốc đúng giờ, đúng liều là chìa khóa để ngăn ngừa sự phát triển của virus kháng thuốc và đảm bảo hiệu quả lâu dài. Đồng thời, bệnh nhân cần được theo dõi định kỳ các tác dụng phụ tiềm ẩn trên thận và xương, cùng với nguy cơ bùng phát viêm gan B nếu ngừng thuốc đột ngột. Bằng cách luôn duy trì liên hệ chặt chẽ với bác sĩ, tuân thủ mọi chỉ dẫn và xét nghiệm định kỳ, bạn sẽ có thể tận dụng tối đa lợi ích của Lamivudine và Tenofovir disoproxil để kiểm soát hiệu quả HIV và viêm gan B, hướng tới một cuộc sống khỏe mạnh hơn.