Hoạt chất Aflibercept: Bước đột phá trong điều trị bệnh mắt và ung thư hiệu quả

Hoạt chất Aflibercept là gì?

Aflibercept là một thuốc sinh học tiên tiến, được phân loại là một protein dung hợp tái tổ hợp (recombinant fusion protein). Điều này có nghĩa là nó không phải là một hóa chất đơn giản mà là một cấu trúc protein phức tạp, được tạo ra bằng công nghệ sinh học tiên tiến.

Về cơ chế hoạt động, Aflibercept thuộc nhóm thuốc kháng VEGF. VEGF (vascular endothelial growth factor) là một yếu tố tăng trưởng quan trọng thúc đẩy sự hình thành mạch máu mới. Trong nhiều bệnh lý, sự sản xuất quá mức VEGF dẫn đến sự phát triển của các mạch máu bất thường, gây hại.

Cấu trúc của Aflibercept rất độc đáo: nó bao gồm các phần ngoại bào của hai thụ thể VEGF quan trọng ở người (VEGFR-1 và VEGFR-2), được gắn với phần Fc của một kháng thể IgG1 của người. Thiết kế này cho phép Aflibercept hoạt động như một “bẫy” (còn gọi là VEGF-Trap) có ái lực rất cao để liên kết và “bắt giữ” các yếu tố tăng trưởng như VEGF-A, VEGF-B và PlGF (yếu tố tăng trưởng nhau thai).

Nhờ khả năng gắn kết mạnh mẽ này, Aflibercept có hiệu quả ức chế các yếu tố tăng trưởng mạch máu vượt trội, và thời gian tác dụng cũng kéo dài hơn so với một số thuốc kháng VEGF khác. Điều này mang lại lợi ích trong việc giảm tần suất tiêm/truyền cho bệnh nhân.

Aflibercept được bào chế dưới hai dạng chính: dung dịch tiêm nội nhãn (để điều trị các bệnh về mắt) và dung dịch tiêm truyền tĩnh mạch (cho một số loại ung thư).

Chỉ định

Aflibercept được cấp phép và sử dụng rộng rãi trong điều trị nhiều bệnh lý nghiêm trọng, đặc biệt là trong lĩnh vực nhãn khoa và ung thư. Cách dùng và đường dùng sẽ khác nhau tùy theo chỉ định.

Nhãn khoa (Tiêm nội nhãn)

Trong nhãn khoa, Aflibercept được tiêm trực tiếp vào dịch kính của mắt (tiêm nội nhãn) để điều trị các bệnh lý gây mất thị lực do sự phát triển của mạch máu bất thường hoặc phù nề.

• Thoái hóa hoàng điểm thể ướt do tuổi già (Wet Age-related Macular Degeneration – AMD ướt):
  • Đây là nguyên nhân hàng đầu gây mù lòa không thể phục hồi ở người lớn tuổi tại các nước phát triển.
  • Trong AMD ướt, các mạch máu mới bất thường (tân mạch hắc mạc) phát triển dưới võng mạc và hoàng điểm, gây rò rỉ dịch, máu, làm tổn thương các tế bào nhạy cảm với ánh sáng, dẫn đến mất thị lực trung tâm.
  • Aflibercept giúp ngăn chặn sự phát triển của những tân mạch này, giảm rò rỉ và bảo tồn thị lực.
• Phù hoàng điểm do tiểu đường (Diabetic Macular Edema – DME):
  • Là biến chứng phổ biến của bệnh tiểu đường, khi các mạch máu nhỏ trong võng mạc bị tổn thương, rò rỉ dịch và protein vào hoàng điểm (phần trung tâm của võng mạc chịu trách nhiệm cho thị lực sắc nét), gây phù nề và làm giảm thị lực.
  • Aflibercept giúp giảm rò rỉ và phù nề hoàng điểm, cải thiện thị lực cho bệnh nhân tiểu đường.
• Phù hoàng điểm thứ phát sau tắc tĩnh mạch võng mạc (Retinal Vein Occlusion – RVO):
  • Gồm hai loại chính: tắc tĩnh mạch trung tâm võng mạc (CRVO) và tắc nhánh tĩnh mạch võng mạc (BRVO).
  • Khi tĩnh mạch võng mạc bị tắc, máu không thể thoát ra ngoài, gây tăng áp lực, xuất huyết và phù nề võng mạc, đặc biệt là ở hoàng điểm.
  • Aflibercept giúp giảm phù hoàng điểm, từ đó cải thiện thị lực.
• Bệnh võng mạc tiểu đường có hoặc không có phù hoàng điểm (Proliferative Diabetic Retinopathy – PDR):
  • Một dạng nặng của bệnh võng mạc tiểu đường, đặc trưng bởi sự phát triển của tân mạch trên bề mặt võng mạc, có thể dẫn đến xuất huyết dịch kính, bong võng mạc và mất thị lực nghiêm trọng.
  • Aflibercept giúp ức chế sự tăng sinh của các tân mạch này.
• Bệnh tân mạch hắc mạc cận thị (Myopic Choroidal Neovascularization – mCNV):
  • Một biến chứng của cận thị nặng, nơi các mạch máu bất thường phát triển dưới võng mạc, gây tổn thương và giảm thị lực.
  • Aflibercept được dùng để điều trị tình trạng này.

Ung thư (Tiêm truyền tĩnh mạch)

Trong lĩnh vực ung thư, Aflibercept được sử dụng dưới dạng tiêm truyền tĩnh mạch để ức chế sự phát triển của mạch máu nuôi khối u.

• Ung thư đại trực tràng di căn (Metastatic Colorectal Cancer – mCRC):
  • Aflibercept được cấp phép sử dụng trong điều trị ung thư đại trực tràng đã di căn.
  • Thuốc này thường được dùng kết hợp với các phác đồ hóa trị liệu chuẩn (như FOLFOX hoặc FOLFIRI) ở những bệnh nhân đã được điều trị trước đó nhưng bệnh vẫn tiến triển hoặc không đáp ứng với phác đồ có Oxaliplatin hoặc Irinotecan.
  • Nguyên lý điều trị là ức chế hình thành mạch máu nuôi khối u, từ đó “bỏ đói” khối u, ức chế sự tăng trưởng và di căn của nó, kéo dài thời gian sống cho bệnh nhân.

Với các chỉ định đa dạng và quan trọng như vậy, Aflibercept đã trở thành một công cụ mạnh mẽ trong tay các bác sĩ nhãn khoa và bác sĩ ung bướu để chống lại các bệnh lý nguy hiểm.

Dược lực học

Dược lực học của Aflibercept giải thích cách thuốc này hoạt động ở cấp độ phân tử để mang lại hiệu quả điều trị.

Cơ chế tác dụng của Aflibercept

Bạn có thể nghĩ về Aflibercept như một “cái bẫy” rất đặc biệt, được thiết kế để bắt giữ và vô hiệu hóa các yếu tố kích thích tăng trưởng mạch máu.

• Aflibercept là một protein dung hợp (fusion protein) tái tổ hợp. Cấu trúc của nó được thiết kế để bắt chước các thụ thể VEGF tự nhiên có trong cơ thể. Cụ thể, nó bao gồm các phần của thụ thể ngoại bào của thụ thể VEGF 1 và 2 của người, được kết hợp với phần Fc (fragment crystallizable) của kháng thể IgG1 của người. Phần Fc này giúp thuốc ổn định và tồn tại lâu hơn trong cơ thể.
• Khả năng liên kết mạnh mẽ: Điểm đặc biệt của Aflibercept là nó có ái lực liên kết cực kỳ cao với các yếu tố tăng trưởng nội mô mạch máu A (VEGF-A), yếu tố tăng trưởng nội mô mạch máu B (VEGF-B) và yếu tố tăng trưởng nhau thai (PlGF). Ái lực này mạnh hơn nhiều so với các thụ thể tự nhiên của chúng.
• Vô hiệu hóa VEGF và PlGF: Khi Aflibercept được đưa vào cơ thể, nó sẽ nhanh chóng liên kết với các phân tử VEGF-A, VEGF-B và PlGF tự do trong dịch mô và máu. Bằng cách liên kết với chúng, Aflibercept ngăn chặn các yếu tố này gắn vào các thụ thể tự nhiên của chúng (VEGFR-1 và VEGFR-2) trên bề mặt tế bào nội mô mạch máu.
• Ức chế tân mạch và giảm tính thấm: Việc ngăn chặn các yếu tố tăng trưởng này không thể kích hoạt thụ thể của chúng sẽ dẫn đến:
  • Ức chế sự hình thành mạch máu mới (angiogenesis): Các mạch máu bất thường sẽ không thể phát triển.
  • Giảm tăng sinh tế bào nội mô: Các tế bào lót bên trong mạch máu sẽ không tăng sinh.
  • Giảm rò rỉ dịch từ các mạch máu bất thường: Giúp giảm phù nề ở hoàng điểm hoặc các mô khối u.

Tóm lại, Aflibercept hoạt động như một “bẫy phân tử” hiệu quả, loại bỏ các yếu tố tăng trưởng quan trọng cần thiết cho sự phát triển của mạch máu bất thường và sự rò rỉ dịch, từ đó kiểm soát các bệnh lý như thoái hóa hoàng điểm, phù hoàng điểm do tiểu đường và ung thư đại trực tràng.

So sánh với các thuốc Anti-VEGF khác

Trên thị trường hiện có một số thuốc anti-VEGF khác như Ranibizumab (Lucentis) và Bevacizumab (Avastin). Aflibercept nổi bật với một số đặc điểm:

• Ái lực liên kết cao hơn: So với Ranibizumab và Bevacizumab, Aflibercept có ái lực liên kết với VEGF-A mạnh hơn đáng kể.
• Phổ liên kết rộng hơn: Aflibercept không chỉ liên kết với VEGF-A mà còn liên kết với VEGF-B và PlGF. Điều này được cho là mang lại khả năng ức chế toàn diện hơn đối với sự hình thành mạch máu bất thường.
• Thời gian tác dụng kéo dài hơn ở mắt: Nhờ ái lực liên kết mạnh và cấu trúc đặc biệt, Aflibercept có thể tồn tại và phát huy tác dụng lâu hơn trong mắt so với Ranibizumab. Điều này cho phép bác sĩ có thể giãn cách các mũi tiêm ra xa hơn (ví dụ: mỗi 2 tháng thay vì hàng tháng sau giai đoạn tấn công) trong một số trường hợp, giúp giảm gánh nặng tiêm chích cho bệnh nhân.

Dược động học

Dược động học của Aflibercept mô tả cách thuốc được hấp thu, phân bố, chuyển hóa và thải trừ khỏi cơ thể. Cách thức này khác nhau tùy thuộc vào đường dùng (tiêm nội nhãn cho mắt hay tiêm truyền tĩnh mạch cho ung thư).

Đường tiêm nội nhãn (mắt)

Khi Aflibercept được tiêm trực tiếp vào dịch kính của mắt, quá trình dược động học diễn ra chủ yếu tại chỗ trong mắt và một phần nhỏ được hấp thu vào toàn thân.

• Hấp thu: Sau khi tiêm vào dịch kính, Aflibercept sẽ từ từ khuếch tán và được hấp thu vào tuần hoàn chung. Lượng hấp thu vào máu là rất nhỏ so với tổng liều tiêm.
• Nồng độ đỉnh trong dịch kính: Nồng độ cao nhất của Aflibercept trong dịch kính (chất lỏng trong mắt) thường đạt được trong vòng 1-3 ngày sau khi tiêm.
• Phân bố và Thải trừ tại mắt:
  • Aflibercept tồn tại trong dịch kính và liên kết với các yếu tố VEGF tại chỗ để phát huy tác dụng.
  • Thuốc được đào thải khỏi dịch kính chủ yếu thông qua quá trình phân hủy protein tại chỗ và một phần nhỏ qua các thụ thể VEGF tại chỗ (khi Aflibercept liên kết với VEGF, phức hợp này sẽ được đào thải).
  • Thời gian bán thải ở mắt: Khoảng 4-6 ngày trong dịch kính. Tuy nhiên, do ái lực liên kết rất mạnh của Aflibercept với VEGF, tác dụng sinh học của thuốc có thể kéo dài hơn nhiều so với thời gian bán thải này, cho phép khoảng cách tiêm giãn hơn.

Đường tiêm truyền tĩnh mạch (ung thư)

Khi Aflibercept được dùng qua đường tiêm truyền tĩnh mạch để điều trị ung thư, thuốc sẽ phân bố toàn thân.

• Hấp thu: Do tiêm trực tiếp vào tĩnh mạch, thuốc có sinh khả dụng hoàn toàn (100% liều thuốc đi vào tuần hoàn chung).
• Phân bố:
  • Thể tích phân bố tương đối thấp: Điều này cho thấy Aflibercept chủ yếu phân bố trong huyết tương và khoang ngoại bào, không tích lũy nhiều trong các mô đặc biệt nào ngoài máu.
  • Liên kết protein: Aflibercept là một protein và sẽ liên kết với các yếu tố VEGF tự do trong máu.
• Chuyển hóa và Thải trừ:
  • Aflibercept là một protein lớn, do đó nó không được chuyển hóa thông qua các hệ thống enzyme chuyển hóa thuốc thông thường (như hệ cytochrome P450). Thay vào đó, nó được chuyển hóa thông qua quá trình dị hóa protein (phân hủy protein) thành các peptide và axit amin nhỏ hơn, giống như các protein tự nhiên khác trong cơ thể.
  • Không có cơ chế thải trừ đáng kể qua thận hoặc gan dưới dạng nguyên vẹn. Các phức hợp Aflibercept-VEGF cũng sẽ được loại bỏ thông qua các con đường khác nhau.
  • Thời gian bán thải ở tuần hoàn chung: Khoảng 6 ngày. Điều này phù hợp với lịch tiêm truyền mỗi 2 tuần trong điều trị ung thư.

Sự khác biệt trong dược động học giữa hai đường dùng phản ánh cách thức Aflibercept được tối ưu hóa để tác dụng tại chỗ (trong mắt) hoặc toàn thân (trong điều trị ung thư).

Tương tác thuốc

Các tương tác thuốc Aflibercept cần được xem xét cẩn thận để đảm bảo an toàn và hiệu quả điều trị. Điều quan trọng là bạn phải thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc đang dùng, bao gồm thuốc kê đơn, không kê đơn, thực phẩm chức năng và thảo dược.

Tương tác hệ thống (đường tiêm truyền tĩnh mạch cho ung thư)

Khi Aflibercept được dùng qua đường tĩnh mạch để điều trị ung thư, nó sẽ phân bố toàn thân và có thể có những tương tác tiềm ẩn.

• Với hóa trị liệu:
  • Aflibercept thường được dùng kết hợp với các phác đồ hóa trị liệu chuẩn như FOLFOX (Fluorouracil, Leucovorin, Oxaliplatin) hoặc FOLFIRI (Fluorouracil, Leucovorin, Irinotecan).
  • Các nghiên cứu lâm sàng đã chỉ ra rằng không có tương tác dược động học đáng kể nào giữa Aflibercept và các hóa chất này. Điều này có nghĩa là Aflibercept không làm thay đổi nồng độ của hóa chất trong cơ thể một cách đáng kể, và ngược lại.
  • Tuy nhiên, việc dùng kết hợp có thể làm tăng các tác dụng phụ nhất định, đặc biệt là các tác dụng phụ liên quan đến đường tiêu hóa (tiêu chảy, viêm niêm mạc), tăng huyết áp, và mệt mỏi, do cơ chế tác dụng khác nhau nhưng có thể chồng lấn.
• Với các thuốc gây độc thận: Cần thận trọng khi dùng Aflibercept với các thuốc có tiềm năng gây độc cho thận, vì Aflibercept có thể gây protein niệu (protein trong nước tiểu), một dấu hiệu của tổn thương thận. Mặc dù Aflibercept không được thải trừ qua thận dưới dạng nguyên vẹn, nhưng chức năng thận bị suy giảm có thể ảnh hưởng đến khả năng dung nạp của bệnh nhân đối với thuốc và các hóa trị liệu kèm theo.
• Với các thuốc chống đông máu hoặc chống kết tập tiểu cầu: Aflibercept có thể làm tăng nguy cơ chảy máu (xuất huyết) do cơ chế ức chế hình thành mạch máu và làm yếu các mạch máu hiện có. Do đó, cần hết sức thận trọng khi dùng Aflibercept đồng thời với các thuốc làm loãng máu như Warfarin, Heparin, hoặc các thuốc chống kết tập tiểu cầu như Aspirin, Clopidogrel. Bác sĩ sẽ cần theo dõi chặt chẽ các dấu hiệu chảy máu và điều chỉnh liều nếu cần.

Tương tác nhãn khoa (đường tiêm nội nhãn)

Khi Aflibercept được tiêm trực tiếp vào mắt, các tương tác thuốc toàn thân là rất ít do lượng hấp thu vào máu cực kỳ thấp.

• Với thuốc nhỏ mắt thông thường: Không có tương tác thuốc đáng kể nào được biết đến với các loại thuốc nhỏ mắt thông thường (ví dụ: thuốc nhỏ mắt kháng sinh, thuốc nhỏ mắt glaucoma).
• Với các thuốc anti-VEGF khác đường toàn thân: Nếu bệnh nhân đang điều trị bằng một loại thuốc anti-VEGF khác đường toàn thân (ví dụ: Bevacizumab đường tĩnh mạch cho ung thư), cần thận trọng khi sử dụng Aflibercept tiêm nội nhãn. Mặc dù lượng hấp thu từ mắt vào toàn thân thấp, nhưng về mặt lý thuyết vẫn có nguy cơ tích lũy tác dụng phụ toàn thân liên quan đến ức chế VEGF (ví dụ: tăng huyết áp, huyết khối), dù nguy cơ này được đánh giá là rất nhỏ trong thực hành lâm sàng.

Nhìn chung, tương tác thuốc Aflibercept cần được quản lý cẩn thận, đặc biệt là khi dùng đường tĩnh mạch cho ung thư, do khả năng chồng lấn các tác dụng phụ hoặc tăng nguy cơ chảy máu, huyết khối. Luôn trao đổi với bác sĩ để có kế hoạch điều trị an toàn nhất.

Chống chỉ định

Để đảm bảo an toàn tối đa cho bệnh nhân, Aflibercept có một số chống chỉ định tuyệt đối. Điều quan trọng là bạn phải thông báo đầy đủ tiền sử bệnh lý và dị ứng của mình cho bác sĩ.

Quá mẫn với Aflibercept hoặc bất kỳ thành phần nào của thuốc

• Nếu bạn đã từng có tiền sử phản ứng dị ứng nghiêm trọng (ví dụ: phát ban nặng, sưng phù, khó thở, hoặc sốc phản vệ) với hoạt chất Aflibercept hoặc bất kỳ tá dược nào có trong công thức thuốc, bạn tuyệt đối không được sử dụng thuốc này.

Đối với đường tiêm nội nhãn (mắt)

Các chống chỉ định này liên quan đến nguy cơ làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh hoặc gây biến chứng nghiêm trọng khi tiêm thuốc vào mắt:

• Nhiễm trùng hoặc viêm mắt hoặc quanh mắt đang hoạt động:
  • Nếu bạn đang có bất kỳ dấu hiệu nhiễm trùng nào ở mắt (ví dụ: viêm kết mạc cấp tính, viêm giác mạc, viêm nội nhãn) hoặc quanh mắt (ví dụ: chốc lở quanh mắt, viêm bờ mi nặng), việc tiêm Aflibercept có thể làm trầm trọng thêm tình trạng nhiễm trùng hoặc viêm, dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng hơn, thậm chí mất thị lực vĩnh viễn.
  • Tiêm nội nhãn cần môi trường vô trùng tuyệt đối, và sự hiện diện của nhiễm trùng đang hoạt động sẽ tăng nguy cơ viêm nội nhãn (nhiễm trùng bên trong mắt), một biến chứng cực kỳ nguy hiểm.
• Tăng nhãn áp không kiểm soát:
  • Tiêm nội nhãn có thể gây tăng áp lực nội nhãn tạm thời.
  • Nếu bạn đã có tình trạng tăng nhãn áp (glaucoma) không được kiểm soát tốt (mặc dù đã dùng thuốc hạ áp hoặc phẫu thuật), việc tiêm Aflibercept có thể làm tăng nhãn áp đột ngột và nguy hiểm, gây tổn thương thêm dây thần kinh thị giác. Bác sĩ cần kiểm soát nhãn áp trước khi cân nhắc tiêm.

Đối với đường tiêm truyền tĩnh mạch (ung thư)

Các chống chỉ định này nhằm tránh các biến chứng toàn thân nghiêm trọng:

• Rò rỉ dạ dày-ruột nghiêm trọng hoặc thủng ruột đang hoạt động:
  • Aflibercept có thể làm tăng nguy cơ thủng dạ dày-ruột, một biến chứng nghiêm trọng và đe dọa tính mạng.
  • Do đó, nếu bệnh nhân đã có tiền sử rò rỉ hoặc thủng đường tiêu hóa, hoặc đang có tình trạng này, Aflibercept bị chống chỉ định để tránh làm trầm trọng thêm tình hình.
• Bệnh nhân có nguy cơ cao về huyết khối hoặc xuất huyết nghiêm trọng không thể kiểm soát:
  • Aflibercept làm tăng nguy cơ hình thành huyết khối (cục máu đông) trong động mạch hoặc tĩnh mạch, cũng như nguy cơ xuất huyết (chảy máu) nghiêm trọng.
  • Nếu bệnh nhân đã có tình trạng tăng đông máu hoặc rối loạn đông máu nặng, hoặc đang dùng các thuốc chống đông máu với liều không kiểm soát được, việc sử dụng Aflibercept sẽ bị chống chỉ định.

Việc nắm rõ và tuân thủ các chống chỉ định này là điều kiện tiên quyết để sử dụng Aflibercept một cách an toàn và hiệu quả. Luôn tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi bắt đầu bất kỳ liệu pháp điều trị nào.

Liều dùng và cách dùng

Liều dùng Aflibercept và cách sử dụng sẽ khác nhau đáng kể tùy thuộc vào chỉ định điều trị (nhãn khoa hay ung thư) và cần tuân thủ nghiêm ngặt theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa.

Nhãn khoa (Tiêm nội nhãn)

Aflibercept dạng tiêm nội nhãn (Eylea) được sử dụng để điều trị các bệnh lý mắt như thoái hóa hoàng điểm thể ướt, phù hoàng điểm do tiểu đường, phù hoàng điểm sau tắc tĩnh mạch võng mạc, v.v.

• Liều thường dùng: 2 mg (0.05 mL) được tiêm vào dịch kính của mắt bị ảnh hưởng.
• Lịch tiêm:
  • Giai đoạn tấn công: Thường bắt đầu với một chuỗi tiêm hàng tháng trong 3-5 liều đầu tiên (ví dụ: 3 mũi cho mCNV, 5 mũi cho AMD ướt hoặc DME).
  • Giai đoạn duy trì: Sau giai đoạn tấn công, bác sĩ có thể giãn cách các mũi tiêm. Ví dụ, đối với AMD ướt, có thể tiêm mỗi 2 tháng. Đối với DME và RVO, lịch tiêm có thể được điều chỉnh theo phác đồ “điều trị và kéo dài” (treat-and-extend), tức là giãn cách các mũi tiêm dần nếu tình trạng bệnh ổn định, hoặc theo dõi chặt chẽ và tiêm khi cần (pro re nata – PRN).
  • Bệnh võng mạc tiểu đường (PDR): Liều tương tự 2 mg, lịch tiêm tùy thuộc vào đánh giá lâm sàng và đáp ứng của bệnh nhân.
• Kỹ thuật tiêm: Tiêm nội nhãn là một thủ thuật y tế phức tạp, phải được thực hiện bởi bác sĩ nhãn khoa có kinh nghiệm trong điều kiện vô trùng tuyệt đối để giảm thiểu nguy cơ nhiễm trùng. Mắt sẽ được gây tê cục bộ trước khi tiêm.

Ung thư (Tiêm truyền tĩnh mạch)

Aflibercept dạng tiêm truyền tĩnh mạch (Zaltrap) được sử dụng trong điều trị ung thư đại trực tràng di căn.

• Liều thường dùng: 4 mg/kg trọng lượng cơ thể.
• Tần suất: Tiêm truyền tĩnh mạch trong hơn 1 giờ, mỗi 2 tuần một lần.
• Kết hợp hóa trị: Aflibercept luôn được dùng kết hợp với các phác đồ hóa trị liệu chuẩn như FOLFOX hoặc FOLFIRI.
• Cách truyền:
  • Thuốc được pha loãng với dung dịch glucose 5% hoặc natri clorid 0.9% trước khi truyền.
  • Không được dùng chung đường truyền với bất kỳ thuốc nào khác để tránh tương kỵ hoặc kết tủa.
• Giám sát: Bệnh nhân cần được giám sát chặt chẽ trong và sau khi truyền Aflibercept để phát hiện và xử lý kịp thời các tác dụng phụ tiềm ẩn, đặc biệt là phản ứng truyền dịch hoặc các biến chứng nghiêm trọng.

Lưu ý quan trọng: Việc điều trị bằng Aflibercept đòi hỏi sự theo dõi chặt chẽ của bác sĩ chuyên khoa. Bạn không được tự ý điều chỉnh liều lượng hoặc lịch tiêm. Mọi thay đổi phải dựa trên đánh giá lâm sàng của bác sĩ.

Tác dụng phụ

Giống như tất cả các loại thuốc, Aflibercept có thể gây ra các tác dụng phụ, mức độ và loại tác dụng phụ sẽ khác nhau tùy thuộc vào đường dùng (tiêm nội nhãn hay tiêm truyền tĩnh mạch). Điều quan trọng là bạn phải nhận biết các dấu hiệu này và thông báo cho bác sĩ kịp thời.

Tác dụng phụ nhãn khoa (Tiêm nội nhãn)

Khi Aflibercept được tiêm vào mắt, các tác dụng phụ thường tập trung tại mắt và hiếm khi gây ra tác dụng toàn thân nghiêm trọng.

• Thường gặp:
  • Đau mắt, khó chịu nhẹ ở mắt sau tiêm.
  • Đỏ mắt (do xuất huyết dưới kết mạc tại vị trí tiêm).
  • Chảy nước mắt.
  • Mờ mắt hoặc nhìn thấy “ruồi bay” (floaters) tạm thời.
  • Tăng áp lực nội nhãn tạm thời: Thường thoáng qua và tự ổn định, nhưng cần được theo dõi.
• Nghiêm trọng (hiếm gặp, nhưng cần được chăm sóc y tế ngay lập tức):
  • Viêm nội nhãn: Đây là biến chứng nghiêm trọng nhất, là tình trạng nhiễm trùng nghiêm trọng bên trong mắt, có thể dẫn đến mù lòa. Các dấu hiệu bao gồm đau mắt dữ dội, đỏ mắt nặng, giảm thị lực đột ngột, nhạy cảm với ánh sáng.
  • Bong võng mạc hoặc rách võng mạc: Có thể gây mất thị lực vĩnh viễn.
  • Đục thủy tinh thể do chấn thương kim tiêm: Dù hiếm, nhưng có thể xảy ra do kim tiêm chạm vào thủy tinh thể.
  • Tăng nhãn áp kéo dài: Mặc dù tăng nhãn áp sau tiêm thường tạm thời, nhưng trong một số trường hợp, nó có thể kéo dài và cần điều trị.
  • Xuất huyết dịch kính: Chảy máu vào trong mắt, gây mờ hoặc mất thị lực.

Tác dụng phụ toàn thân (Tiêm truyền tĩnh mạch cho ung thư)

Khi Aflibercept được dùng đường tĩnh mạch, các tác dụng phụ có thể xảy ra trên nhiều hệ thống cơ quan.

• Thường gặp:
  • Mệt mỏi, suy nhược: Cảm giác uể oải, thiếu năng lượng.
  • Rối loạn tiêu hóa: Buồn nôn, nôn, tiêu chảy (rất phổ biến), viêm niêm mạc (loét miệng), đau bụng, táo bón.
  • Tăng huyết áp: Có thể từ nhẹ đến nặng, cần theo dõi huyết áp thường xuyên.
  • Protein niệu: Có protein trong nước tiểu, dấu hiệu của tổn thương thận, cần theo dõi định kỳ.
  • Giảm cân: Sụt cân không mong muốn.
  • Nhức đầu.
  • Hội chứng chân tay-miệng (Hand-foot syndrome): Tê, đau, đỏ, sưng ở lòng bàn tay và bàn chân.
• Nghiêm trọng (có thể đe dọa tính mạng và cần ngừng thuốc/điều trị cấp cứu):
  • Thủng dạ dày-ruột: Đây là một trong những biến chứng nguy hiểm nhất, có thể cần phẫu thuật cấp cứu. Dấu hiệu bao gồm đau bụng dữ dội, sốt, buồn nôn, nôn.
  • Chảy máu nghiêm trọng: Xuất huyết tiêu hóa, xuất huyết não, chảy máu cam nặng, chảy máu từ vết thương. Nguy cơ tăng lên khi dùng kèm thuốc chống đông.
  • Huyết khối tắc mạch (động mạch và tĩnh mạch):
    • Huyết khối động mạch: Đột quỵ (yếu liệt một bên cơ thể, nói khó), nhồi máu cơ tim (đau ngực, khó thở), thiếu máu cục bộ chi.
    • Huyết khối tĩnh mạch: Thuyên tắc phổi (khó thở đột ngột, đau ngực), huyết khối tĩnh mạch sâu (sưng, đau chân).
  • Tăng huyết áp nghiêm trọng: Tăng huyết áp cấp tính, có thể gây tổn thương các cơ quan đích (tim, não, thận).
  • Protein niệu nặng: Có thể dẫn đến hội chứng thận hư (protein niệu rất nhiều, phù nề, giảm albumin máu).
  • Rò rỉ/hình thành lỗ dò (Fistula formation): Tạo ra các đường nối bất thường giữa các cơ quan hoặc giữa cơ quan với da.
  • Hội chứng bệnh não sau có hồi phục (Posterior Reversible Encephalopathy Syndrome – PRES): Một tình trạng thần kinh hiếm gặp với các triệu chứng như đau đầu, co giật, lú lẫn, mất thị lực, thường liên quan đến tăng huyết áp.
  • Phản ứng quá mẫn/dị ứng: Dị ứng nặng, phản vệ.
  • Vấn đề về vết thương lành: Aflibercept có thể làm chậm quá trình lành vết thương sau phẫu thuật, do đó cần ngừng thuốc trước các ca phẫu thuật lớn.

Nếu bạn gặp bất kỳ tác dụng phụ nào đáng lo ngại khi dùng Aflibercept, đặc biệt là các triệu chứng nghiêm trọng hoặc đe dọa tính mạng, hãy ngừng dùng thuốc ngay lập tức và tìm kiếm sự chăm sóc y tế khẩn cấp.

Lưu ý khi sử dụng

Để đảm bảo việc sử dụng Aflibercept an toàn và đạt hiệu quả cao nhất, bạn cần ghi nhớ những lưu ý khi sử dụng quan trọng sau đây.

Thận trọng chung

• Kỹ thuật tiêm: Cả tiêm nội nhãn và tiêm truyền tĩnh mạch đều là các thủ thuật y tế chuyên biệt, đòi hỏi phải được thực hiện bởi nhân viên y tế có kinh nghiệm và trong môi trường được kiểm soát chặt chẽ (ví dụ: phòng vô trùng cho tiêm mắt, cơ sở y tế có khả năng cấp cứu cho tiêm truyền tĩnh mạch). Tuyệt đối không tự ý tiêm hoặc nhờ người không có chuyên môn tiêm.
• Giám sát bệnh nhân: Bệnh nhân cần được theo dõi chặt chẽ về các tác dụng phụ trong suốt quá trình điều trị và sau khi dùng thuốc, đặc biệt là trong vài ngày đầu sau tiêm nội nhãn hoặc trong và sau mỗi chu kỳ truyền tĩnh mạch.
• Nguy cơ huyết khối và xuất huyết: Đặc biệt với Aflibercept dùng đường tĩnh mạch cho ung thư, cần đánh giá kỹ lưỡng nguy cơ hình thành cục máu đông (huyết khối) và nguy cơ chảy máu (xuất huyết) ở từng bệnh nhân trước khi bắt đầu điều trị. Bác sĩ sẽ cân nhắc lợi ích và rủi ro.
• Kiểm soát huyết áp: Tăng huyết áp là một tác dụng phụ phổ biến của Aflibercept đường tĩnh mạch. Do đó, việc kiểm soát huyết áp của bạn một cách chặt chẽ là vô cùng quan trọng trước, trong và sau khi điều trị. Bác sĩ sẽ hướng dẫn bạn cách theo dõi huyết áp tại nhà nếu cần.
• Phụ nữ có thai và cho con bú:
  • Thai kỳ: Aflibercept có thể gây hại cho thai nhi dựa trên cơ chế tác dụng của nó (ức chế VEGF, vốn cần thiết cho sự phát triển mạch máu bình thường). Do đó, không khuyến cáo sử dụng Aflibercept cho phụ nữ có thai. Nếu bạn đang trong độ tuổi sinh sản, cần sử dụng biện pháp tránh thai hiệu quả trong suốt quá trình điều trị và ít nhất 3 tháng sau liều cuối cùng.
  • Cho con bú: Hiện chưa rõ Aflibercept có bài tiết vào sữa mẹ hay không. Tuy nhiên, do khả năng gây tác dụng phụ nghiêm trọng ở trẻ bú mẹ, cần cân nhắc kỹ lưỡng giữa lợi ích của việc cho con bú và lợi ích của việc điều trị bằng Aflibercept cho người mẹ. Bác sĩ có thể khuyên bạn ngừng cho con bú trong thời gian điều trị.

Lưu ý đặc biệt cho nhãn khoa (Tiêm nội nhãn)

• Nguy cơ nhiễm trùng và thủ thuật vô trùng: Việc tiêm nội nhãn luôn tiềm ẩn nguy cơ viêm nội nhãn (nhiễm trùng mắt) nghiêm trọng. Do đó, bác sĩ sẽ thực hiện thủ thuật trong môi trường vô trùng tuyệt đối, và bạn cần tuân thủ các hướng dẫn chăm sóc sau tiêm để ngăn ngừa nhiễm trùng.
• Theo dõi nhãn áp: Sau mỗi mũi tiêm nội nhãn, nhãn áp của bạn có thể tăng tạm thời. Bác sĩ sẽ kiểm tra nhãn áp của bạn sau tiêm để đảm bảo an toàn.
• Tránh lái xe hoặc vận hành máy móc: Sau khi tiêm Aflibercept vào mắt, thị lực của bạn có thể tạm thời bị mờ hoặc có các hiện tượng như “ruồi bay”. Bạn nên tránh lái xe hoặc vận hành máy móc cho đến khi thị lực hoàn toàn trở lại bình thường.

Lưu ý đặc biệt cho ung thư (Tiêm truyền tĩnh mạch)

• Ngừng thuốc khi có các tác dụng phụ nghiêm trọng: Bác sĩ sẽ cần ngừng điều trị Aflibercept vĩnh viễn nếu bạn gặp các tác dụng phụ nghiêm trọng như thủng dạ dày-ruột, chảy máu nghiêm trọng đe dọa tính mạng, tăng huyết áp không kiểm soát, protein niệu nặng dẫn đến hội chứng thận hư, hoặc huyết khối tắc mạch nghiêm trọng.
• Phẫu thuật: Nếu bạn cần thực hiện các ca phẫu thuật lớn, cần ngừng Aflibercept ít nhất 28 ngày trước khi phẫu thuật để giảm nguy cơ biến chứng về lành vết thương. Chỉ nên bắt đầu lại sau khi vết thương đã lành hoàn toàn.
• Xác định chính xác loại ung thư: Aflibercept chỉ được chỉ định cụ thể cho ung thư đại trực tràng di căn đã được điều trị trước đó. Không dùng cho các loại ung thư khác trừ khi có nghiên cứu lâm sàng chứng minh hiệu quả.

Việc tuân thủ các lưu ý khi sử dụng này sẽ giúp bạn dùng Aflibercept một cách an toàn và hiệu quả, giảm thiểu các rủi ro không mong muốn và đạt được kết quả điều trị tốt nhất.

Xử lý quá liều, quên liều

Việc xử lý đúng đắn khi không may dùng Aflibercept quá liều hoặc quên liều là rất quan trọng để đảm bảo an toàn và hiệu quả điều trị.

Xử lý quá liều

Các trường hợp quá liều Aflibercept rất hiếm gặp trong thực hành lâm sàng do thuốc được sử dụng dưới sự giám sát chặt chẽ của nhân viên y tế.

• Đối với đường tiêm nội nhãn (mắt):
  • Nếu một liều Aflibercept cao hơn mức khuyến cáo được tiêm vào mắt, nguy cơ chính là tăng áp lực nội nhãn (IOP) đáng kể.
  • Xử trí: Bác sĩ sẽ theo dõi chặt chẽ nhãn áp của bạn và có thể sử dụng các phương pháp điều trị để giảm áp lực nội nhãn ngay lập tức (ví dụ: dùng thuốc hạ nhãn áp, hoặc trong một số trường hợp, chọc dịch tiền phòng để giảm áp).
• Đối với đường tiêm truyền tĩnh mạch (ung thư):
  • Hiện tại, chưa có kinh nghiệm lâm sàng về các trường hợp quá liều Aflibercept đường tĩnh mạch.
  • Xử trí: Nếu nghi ngờ quá liều, việc điều trị chủ yếu là điều trị hỗ trợ và điều trị triệu chứng. Bác sĩ sẽ theo dõi chặt chẽ các dấu hiệu sinh tồn và các tác dụng phụ tiềm ẩn để can thiệp kịp thời.

Nếu bạn nghi ngờ mình hoặc người thân đã dùng Aflibercept quá liều, hãy liên hệ ngay với trung tâm cấp cứu y tế (ví dụ: 115 ở Việt Nam) hoặc bác sĩ/dược sĩ để được hướng dẫn cụ thể.

Xử lý quên liều

Do Aflibercept là thuốc chuyên khoa và được sử dụng theo lịch trình nghiêm ngặt dưới sự giám sát của bác sĩ, việc quên liều cần được xử lý kịp thời.

• Đối với nhãn khoa (tiêm nội nhãn):
  • Nếu bạn bỏ lỡ một mũi tiêm Aflibercept vào mắt theo lịch hẹn, hãy liên hệ ngay với bác sĩ nhãn khoa của bạn càng sớm càng tốt.
  • Bác sĩ sẽ đánh giá lại tình trạng mắt của bạn và sắp xếp lại lịch tiêm tiếp theo để đảm bảo hiệu quả điều trị không bị gián đoạn quá lâu. Việc trì hoãn tiêm có thể làm giảm hiệu quả điều trị và gây tái phát các triệu chứng bệnh.
  • Không tự ý điều chỉnh lịch tiêm hoặc bù liều tại nhà.
• Đối với ung thư (tiêm truyền tĩnh mạch):
  • Nếu bạn bỏ lỡ một buổi truyền Aflibercept theo lịch, hãy liên hệ ngay với bác sĩ ung thư hoặc y tá phụ trách.
  • Bác sĩ sẽ điều chỉnh lại lịch truyền cho bạn. Điều quan trọng là phải tuân thủ lịch trình điều trị càng sát càng tốt để duy trì hiệu quả chống ung thư.
  • Không tự ý quyết định bỏ liều hoặc thay đổi lịch truyền.

Việc tuân thủ lịch trình điều trị là rất quan trọng để đạt được kết quả tốt nhất với Aflibercept. Hãy luôn duy trì liên lạc với đội ngũ y tế của bạn.

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

Aflibercept có phải là hóa trị không?

Không. Aflibercept không phải là thuốc hóa trị. Nó là một loại thuốc điều trị mục tiêu (targeted therapy) thuộc nhóm anti-VEGF. Cơ chế hoạt động của nó là ức chế sự phát triển của mạch máu nuôi khối u hoặc mạch máu bất thường trong mắt, khác với cơ chế tiêu diệt tế bào ung thư trực tiếp của hóa trị. Tuy nhiên, trong điều trị ung thư, Aflibercept thường được dùng kết hợp với hóa trị liệu.

Aflibercept có gây rụng tóc không?

Rụng tóc không phải là một tác dụng phụ phổ biến của Aflibercept khi dùng độc lập. Tuy nhiên, khi Aflibercept được dùng kết hợp với hóa trị liệu (đặc biệt trong điều trị ung thư), các thuốc hóa trị thường có thể gây rụng tóc. Do đó, nếu bạn đang điều trị ung thư bằng Aflibercept kèm hóa trị, rụng tóc có thể là tác dụng phụ của hóa trị chứ không phải do Aflibercept.

Tiêm Aflibercept vào mắt có đau không?

Tiêm Aflibercept vào mắt (tiêm nội nhãn) thường không gây đau nhiều. Bác sĩ sẽ sử dụng thuốc nhỏ mắt gây tê mạnh và có thể tiêm thuốc gây tê tại chỗ để làm tê bề mặt mắt trước khi thực hiện thủ thuật. Bạn có thể cảm thấy một chút áp lực hoặc khó chịu nhẹ trong quá trình tiêm, nhưng thường là không đau. Sau tiêm, mắt có thể hơi cộm, đỏ hoặc chảy nước mắt trong vài giờ.

Aflibercept có thể chữa khỏi bệnh không?

Aflibercept không phải là thuốc chữa khỏi hoàn toàn các bệnh lý như thoái hóa hoàng điểm thể ướt, phù hoàng điểm do tiểu đường, hay ung thư đại trực tràng di căn. Mục tiêu điều trị của Aflibercept là kiểm soát sự tiến triển của bệnh, bảo tồn hoặc cải thiện thị lực (trong nhãn khoa), và kéo dài thời gian sống, cải thiện chất lượng cuộc sống (trong ung thư). Bệnh nhân thường cần điều trị lâu dài hoặc lặp lại để duy trì hiệu quả.

Thời gian tác dụng của Aflibercept là bao lâu?

Thời gian tác dụng của Aflibercept khác nhau tùy đường dùng. Khi tiêm nội nhãn vào mắt, tác dụng sinh học của Aflibercept có thể kéo dài trong nhiều tuần, cho phép giãn cách các mũi tiêm ra mỗi 1-2 tháng sau giai đoạn tấn công. Đối với đường tiêm truyền tĩnh mạch trong ung thư, thuốc thường được truyền mỗi 2 tuần một lần để duy trì nồng độ điều trị hiệu quả trong máu.

Kết luận

Aflibercept là một hoạt chất sinh học tiên tiến, đánh dấu một bước đột phá quan trọng trong lĩnh vực nhãn khoa và ung thư. Với cơ chế hoạt động độc đáo là một “bẫy” hiệu quả đối với các yếu tố tăng trưởng nội mô mạch máu (VEGF) và yếu tố tăng trưởng nhau thai (PlGF), Aflibercept đã mang lại hy vọng mới cho hàng triệu bệnh nhân trên toàn thế giới.

Trong nhãn khoa, Aflibercept đã chứng tỏ hiệu quả vượt trội trong việc kiểm soát các bệnh lý gây mù lòa như thoái hóa hoàng điểm thể ướt, phù hoàng điểm do tiểu đường, và các dạng phù hoàng điểm do tắc tĩnh mạch võng mạc, giúp bảo tồn và cải thiện thị lực đáng kể. Đối với ung thư đại trực tràng di căn, khi được sử dụng kết hợp với hóa trị, Aflibercept đã góp phần kéo dài thời gian sống cho bệnh nhân bằng cách ức chế sự hình thành mạch máu nuôi khối u.

Tuy nhiên, việc điều trị bằng Aflibercept đòi hỏi sự giám sát chặt chẽ của các chuyên gia y tế có kinh nghiệm. Việc tuân thủ đúng chỉ định, liều lượng và các lưu ý khi sử dụng là vô cùng cần thiết để tối đa hóa hiệu quả điều trị và quản lý các tác dụng phụ tiềm ẩn. Aflibercept không chỉ là một loại thuốc; nó là biểu tượng của sự tiến bộ y học, mang lại chất lượng cuộc sống tốt hơn cho nhiều bệnh nhân.