Bỏng lạnh là gì? Những cách sơ cứu

Bỏng lạnh (frostbite) là tình trạng tổn thương mô xảy ra khi da và các mô dưới da tiếp xúc với nhiệt độ rất thấp trong một khoảng thời gian dài. Khi nhiệt độ giảm dưới điểm đóng băng, các tinh thể băng có thể hình thành trong các tế bào và mô cơ thể, gây ra tổn thương nghiêm trọng.

Bỏng lạnh là gì?

Bỏng lạnh là một dạng bỏng xảy ra khi tiếp xúc với nhiệt độ thấp gây ra sự đóng băng của da hoặc các mô khác. Triệu chứng ban đầu thường là tê. Điều này có thể được theo sau với việc đổi màu với màu trắng hoặc hơi xanh cho da. Sưng hoặc phồng rộp có thể xảy ra sau khi điều trị.

Triệu chứng và nguyên nhân gây bỏng lạnh

Triệu chứng của bỏng lạnh

Bỏng lạnh có thể phân loại theo mức độ nghiêm trọng với các triệu chứng tương ứng:

1. Giai đoạn nhẹ (Frostnip):

• Triệu chứng: Da chuyển sang màu đỏ và có cảm giác ngứa, rát, hoặc tê. Da có thể trở nên trắng hoặc nhạt màu.
• Đặc điểm: Đây là giai đoạn sớm nhất của bỏng lạnh, chưa gây tổn thương vĩnh viễn và có thể phục hồi hoàn toàn khi được làm ấm kịp thời.

2. Giai đoạn vừa (Superficial Frostbite):

• Triệu chứng: Da trở nên trắng hoặc xám, cứng và mất cảm giác. Có thể xuất hiện phồng rộp khi được làm ấm lại. Lớp da bên dưới có thể vẫn mềm nhưng sẽ cảm thấy cứng khi chạm vào.
• Đặc điểm: Các tổn thương bắt đầu thâm nhập sâu hơn vào da và mô dưới da. Việc làm ấm lại có thể gây ra đau đớn và phồng rộp.

3. Giai đoạn nặng (Deep Frostbite):

• Triệu chứng: Da có màu trắng, xám hoặc đen, cứng, và không có cảm giác. Các mô bên dưới bị tổn thương nghiêm trọng và có thể dẫn đến hoại tử. Phồng rộp lớn và chứa dịch có thể xuất hiện sau khi được làm ấm.
• Đặc điểm: Tổn thương sâu đến các mô dưới da, cơ, và xương. Da có thể chuyển sang màu đen do hoại tử mô. Đây là tình trạng rất nghiêm trọng và có thể dẫn đến việc phải cắt bỏ chi.

Nguyên nhân gây bỏng lạnh

Bỏng lạnh xảy ra khi các mô của cơ thể bị đóng băng do tiếp xúc với nhiệt độ cực kỳ thấp. Các yếu tố gây ra bỏng lạnh bao gồm:

• Tiếp xúc với nhiệt độ cực thấp: Nhiệt độ dưới điểm đóng băng (0°C hoặc 32°F) trong một thời gian dài có thể gây đóng băng các tế bào và mô.
• Tiếp xúc với gió lạnh (Wind Chill): Gió lạnh làm tăng tốc độ mất nhiệt của cơ thể, làm giảm nhiệt độ bề mặt da nhanh hơn và gây nguy cơ bỏng lạnh cao hơn.
• Độ ẩm cao: Nước hoặc mồ hôi trên da có thể làm tăng tốc độ mất nhiệt và dễ dàng gây bỏng lạnh hơn so với điều kiện khô.
• Quần áo không đủ ấm: Mặc quần áo không phù hợp hoặc không đủ ấm, đặc biệt là ở các khu vực nhạy cảm như ngón tay, ngón chân, mũi và tai.
• Thời gian tiếp xúc không khí lạnh kéo dài: Ở ngoài trời trong điều kiện lạnh giá mà không có biện pháp bảo vệ đủ, đặc biệt là khi không di chuyển, cơ thể dễ dàng mất nhiệt.
• Các yếu tố khác: Tình trạng sức khỏe kém, mất nước, mệt mỏi, hoặc các bệnh lý như tiểu đường và tuần hoàn máu kém cũng làm tăng nguy cơ bỏng lạnh.

Các yếu tố nguy cơ gây da bị bỏng lạnh

Các yếu tố nguy cơ gây bỏng lạnh bao gồm:

• Nhiệt độ cực thấp: Tiếp xúc với nhiệt độ dưới điểm đóng băng (0°C hoặc 32°F) trong thời gian dài làm tăng nguy cơ bỏng lạnh.
• Gió lạnh (Wind Chill): Gió lạnh làm tăng tốc độ mất nhiệt của cơ thể, giảm nhiệt độ bề mặt da nhanh hơn và tăng nguy cơ bỏng lạnh.
• Độ ẩm cao: Độ ẩm cao từ nước hoặc mồ hôi trên da làm tăng tốc độ mất nhiệt, dễ dàng gây bỏng lạnh hơn so với điều kiện khô.
• Quần áo không đủ ấm hoặc không phù hợp: Mặc quần áo không phù hợp hoặc không đủ ấm, đặc biệt ở các khu vực nhạy cảm như ngón tay, ngón chân, mũi và tai, làm tăng nguy cơ bỏng lạnh.
• Thời gian tiếp xúc khí hậu lạnh kéo dài: Ở ngoài trời trong điều kiện lạnh giá mà không có biện pháp bảo vệ đầy đủ, đặc biệt khi không di chuyển, cơ thể dễ dàng mất nhiệt.
• Yếu tố sức khỏe:Một số tình trạng sức khỏe như bệnh tim mạch, tiểu đường, tuần hoàn máu kém, hoặc mất nước có thể làm tăng nguy cơ bỏng lạnh.
• Tuổi tác: Người già và trẻ nhỏ có nguy cơ cao hơn do khả năng điều hòa nhiệt kém.
• Mệt mỏi và suy dinh dưỡng: Mệt mỏi, đói hoặc suy dinh dưỡng làm giảm khả năng cơ thể giữ ấm và tăng nguy cơ bỏng lạnh.
• Tiếp xúc với kim loại hoặc chất lạnh: Chạm vào kim loại lạnh hoặc các vật liệu lạnh khác (như đá lạnh) trong thời gian dài có thể gây bỏng lạnh cục bộ.
• Tiếp xúc với hóa chất gây lạnh: Một số hóa chất như nitơ lỏng có thể gây bỏng lạnh nếu tiếp xúc trực tiếp với da.

Cách sơ cứu

Sơ cứu kịp thời và đúng cách là rất quan trọng để giảm thiểu tổn thương và ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng do bỏng lạnh. Dưới đây là các bước chi tiết để sơ cứu khi bị bỏng lạnh:

Đưa người bị bỏng lạnh đến nơi ấm áp

• Chuyển đến nơi ấm: Đưa nạn nhân vào trong nhà hoặc một nơi kín gió và ấm áp càng sớm càng tốt.
• Tránh tiếp xúc gió lạnh: Nếu không thể di chuyển ngay, cố gắng che chắn và bảo vệ nạn nhân khỏi gió lạnh.

Loại bỏ quần áo ướt và thay bằng quần áo khô

• Cởi bỏ quần áo ướt: Quần áo ướt làm tăng tốc độ mất nhiệt, do đó cần phải loại bỏ chúng ngay lập tức.
• Thay quần áo khô và ấm: Mặc quần áo khô, ấm và nhiều lớp để giữ nhiệt.

Làm ấm vùng bị bỏng lạnh

• Ngâm nước ấm: Ngâm vùng bị bỏng lạnh vào nước ấm (không nóng) với nhiệt độ khoảng 37-39°C (98-102°F) trong khoảng 15-30 phút. Không sử dụng nước nóng vì có thể gây bỏng thêm cho da.
• Không chà xát: Tránh chà xát, massage, hoặc sử dụng nhiệt trực tiếp (như đèn sưởi hoặc lò sưởi) để làm ấm vùng bị bỏng lạnh, vì điều này có thể gây tổn thương thêm cho mô bị đông cứng.

Bảo vệ và giữ ấm các vùng bị bỏng lạnh sau khi làm ấm

• Che phủ vùng bị bỏng lạnh: Sử dụng vải khô, sạch để che phủ vùng bị bỏng lạnh nhằm giữ ấm và bảo vệ khỏi nhiễm trùng.
• Giữ ấm cơ thể: Dùng chăn ấm hoặc các vật liệu giữ nhiệt khác để giữ ấm toàn bộ cơ thể.

Uống nước ấm và bổ sung năng lượng

• Nước ấm: Cho nạn nhân uống nước ấm (không nóng) để giúp tăng cường tuần hoàn máu.
• Thức ăn và đồ uống: Nếu nạn nhân tỉnh táo và không có dấu hiệu nôn mửa, cho họ ăn thức ăn và đồ uống ấm để bổ sung năng lượng.

Tránh làm lạnh lại vùng đã được làm ấm

• Bảo vệ vùng bị tổn thương: Tránh để vùng bị bỏng lạnh tiếp xúc với nhiệt độ lạnh trở lại, vì điều này có thể gây tổn thương nặng hơn và làm hại thêm các mô đã được làm ấm.

Tìm kiếm sự trợ giúp y tế chuyên nghiệp

• Gọi cấp cứu: Nếu có dấu hiệu bỏng lạnh nặng (như da trắng xám hoặc đen, mất cảm giác, phồng rộp lớn), cần gọi cấp cứu ngay lập tức hoặc đưa nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất.
• Theo dõi tình trạng: Trong khi chờ đợi sự giúp đỡ, tiếp tục theo dõi nhiệt độ cơ thể và tình trạng của nạn nhân để kịp thời xử lý nếu có dấu hiệu xấu đi.

Lưu ý quan trọng

• Không sử dụng lửa hoặc nguồn nhiệt mạnh: Không sử dụng lửa, lò sưởi, đèn sưởi, hoặc bất kỳ nguồn nhiệt mạnh nào để làm ấm vùng bị bỏng lạnh, vì điều này có thể gây bỏng nhiệt.
• Tránh cử động vùng bị bỏng lạnh: Hạn chế cử động vùng bị bỏng lạnh để tránh gây thêm tổn thương cho các mô đã bị yếu.
• Không uống rượu hoặc hút thuốc: Rượu và thuốc lá làm giảm tuần hoàn máu, làm tình trạng bỏng lạnh nặng hơn.

Kết luận: da bỏng lạnh là tình trạng tương đối hiếm gặp. Theo đó, các bước sơ cứu da khi bỏng lạnh không phải ai cũng luôn nắm vững. Tuy nhiên, điều quan trọng là tránh gây tổn thương da thêm khi đã bị bỏng lạnh và tốt nhất là nên đưa nạn nhân đến bệnh viện càng sớm càng tốt. Để phòng ngừa, cần trang bị các biện pháp giữ ấm cho cơ thể khi ra ngoài trời lạnh cũng như sử dụng túi chườm lạnh đúng cách khi cần dùng trên một vùng da.