Nói lắp là gì? Những điều cần biết về nói lắp

Triệu chứng

Các triệu chứng phổ biến của nói lắp bao gồm:

• Khó khăn khi bắt đầu nói một từ, câu hoặc cụm từ;
• Kéo dài một từ hoặc âm;
• Lặp lại một âm thanh, âm tiết hoặc từ;
• Im lặng một lúc khi không thể phát âm rõ;
• Thường nói những lời thừa như “um’ nếu gặp khó khăn để nói từ kế tiếp;
• Căng thẳng quá mức, phải nhăn cơ mặt hoặc dùng tay chân để diễn tả từ muốn nói;
• Lo lắng về giao tiếp;
• Hạn chế giao tiếp hiệu quả.

Những dấu hiệu nói lắp có thể kèm theo:

• Nháy mắt nhanh;
• Run môi hoặc hàm;
• Mặt nhăn nhó;
• Gật hay lắc đầu mạnh;
• Siết chặt nắm đấm.

Nói lắp có thể nghiêm trọng hơn khi bạn đang vui mừng, mệt mỏi, căng thẳng hoặc cảm thấy tự ti, vội vã, áp lực. Tình huống như nói trước đám đông hoặc nói chuyện trên điện thoại có thể đặc biệt khó khăn đối với những người nói lắp.

Bạn có thể gặp các triệu chứng khác không được đề cập. Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào về các dấu hiệu bệnh, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ.

Nguyên nhân

Bệnh nói lắp được nghiên cứu và cho rằng có tính di truyền, có thể xảy ra bất kỳ lứa tuổi nào và thể hiện qua 4 nhóm nguyên nhân nói lắp cơ bản.

• Nguyên nhân do quá trình phát triển, hoàn thiện về ngôn ngữ ở lứa tuổi trẻ em trong giai đoạn từ 3- 6 tuổi. Trong giai đoạn tập nói, trẻ em chưa có đủ vốn từ để diễn đạt ý muốn của mình với người khác, dẫn tới nói lắp. Bệnh nói lắp trong trường hợp này phần lớn sẽ tự hết sau một khoảng thời gian mà không cần can thiệp trị liệu, cụ thể là sau khi trẻ đã hoàn thiện giai đoạn tập nói.
• Nguyên nhân do tổn thương hệ thần kinh chỉ đạo ngôn ngữ hoặc do các bệnh lý gây tổn thương não và hệ thống dẫn truyền hành động.
• Nguyên nhân do di chứng của một số bệnh khác như: đột quỵ, bị chấn thương khu vực đầu, các khối u ở não hoặc các bệnh lý về thần kinh. Nếu bệnh nhân nói lắp rơi vào các nguyên nhân này thì được liệt vào trường hợp nghiêm trọng, vì thế thường cần can thiệp trị liệu ngôn ngữ sớm và trong thời gian khá dài. Kết quả trị liệu tùy vào tình trạng và mức độ nghiêm trọng của các bộ phận bị tổn thương.
• Nguyên nhân nói cà lăm do áp lực tâm lý: thường là khi một người gặp sự cố bất ngờ, cú sốc lớn hay có sự sang chấn, thay đổi tâm lý mạnh mẽ ảnh hưởng tới sức khỏe tâm thần. Loại tổn thương này rất cần có sự giúp đỡ của bác sĩ tâm lý, người thân, bạn bè hay bố mẹ ở bên.

Nói lắp không phải là chứng bệnh nguy hiểm đến tính mạng của con người nhưng nó lại ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng cuộc sống. Khi khả năng giao tiếp bị hạn chế thì người bệnh rất hay mặc cảm, thiếu tự tin, thu mình, ngại giao tiếp xã hội, gặp nhiều khó khăn trong công việc, giao tiếp và cuộc sống.

Đối tượng nguy cơ

Nói lắp có thể xảy ra ở bất cứ người nào: từ già đến trẻ, từ nam đến nữ, tuy nhiên đối tượng thường hay gặp nhất là trẻ em từ 2 đến 5 tuổi, đặc biệt là những trẻ em đang tập nói. Trẻ nam dễ bị nói lắp hơn trẻ nữ.

Theo thống kê, thế giới có khoảng 70 triệu người nói lắp. Nam giới được xác định là bị ảnh hưởng bởi nói lắp cao xấp xỉ 4 đến 5 lần so với nữ giới.

Chẩn đoán

Thông thường bác sĩ là người khám, chẩn đoán các bệnh trên lâm sàng, tuy nhiên đối với chứng nói lắp này  để chẩn đoán cần có sự hỗ trợ của các chuyên viên âm ngữ trị liệu.

Có nhiều cách khác nhau để chẩn đoán chứng nói lắp:

• Chẩn đoán bằng cách cho trẻ đọc to.
• Có thể quay phim hoặc ghi lại lúc trẻ nói chuyện.
• Thực hiện lượng giá trên người đang có chứng nói lắp, cách chẩn đoán này nhằm để xác định được độ nặng của chứng nói lắp và đưa ra hướng điều trị tốt nhất.

Trong suốt buổi lượng giá, chuyên viên âm ngữ có thể:

• Hỏi các câu hỏi liên quan đến chứng nói lắp
• Đo lường độ nặng của trình trạng nói lắp trong suốt các cuộc nói chuyện khác nhau
• Thảo luận về các lựa chọn điều trị

Tiến hành thăm khám lâm sàng và cho xét nghiệm:

Nhằm loại trừ các vấn đề sức khỏe ảnh hưởng đến sự phát triển ngôn ngữ của người bệnh, chẳng hạn như vấn đề về thính giác.

Khi bác sĩ khám lâm sàng, sẽ hỏi người bệnh một số câu hỏi, xem và lắng nghe cách người bệnh  nói.

Phòng ngừa bệnh

• Các nhà khoa học đã chứng minh rằng việc nuôi dưỡng trẻ trong môi trường được quan tâm, nhiều tiếng cười, yêu thương, hạnh phúc và được giao tiếp lắng nghe mỗi ngày sẽ kích thích khả năng ngôn ngữ của trẻ, hạn chế việc bị nói lắp.
• Bảo vệ trẻ an toàn, phòng tránh các nguy cơ gây chấn thương, tổn thương não bộ của trẻ.
• Cha mẹ có thể đưa trẻ đến những nơi đông vui, có nhiều hoạt động, âm nhạc, giao tiếp để trẻ tiếp thu ngôn ngữ một cách đa dạng và dễ dàng bởi môi trường tác động tới 70% khả năng tự học hỏi của trẻ.
• Người lớn bị nói lắp bẩm sinh cần chủ động tự rèn luyện, tập luyện cách nói của riêng mình để hạn chế các khuyết điểm khi giao tiếp bởi sẽ khó mà chữa khỏi hoàn toàn.
• Người gặp vấn đề sang chấn tâm lý hay cú sốc tâm lý gây trở ngại mỗi khi gặp tình huống tương tự dẫn tới nói lắp thì nên tới gặp bác sĩ tâm lý để tháo gỡ cho chính mình. Chỉ cần bước qua rào cản tâm lý ấy là chứng nói lắp sẽ tự động được chữa lành.

Điều trị như thế nào?

Một chuyên gia ngôn ngữ thường chẩn đoán nói lắp bằng cách cho trẻ đọc to. Các chuyên gia có thể quay phim hoặc ghi lại lúc trẻ nói chuyện hoặc kiểm tra giao tiếp bằng những cách khác. Con bạn cũng có thể cần phải khám lâm sàng và các xét nghiệm để loại trừ các vấn đề sức khỏe ảnh hưởng đến phát triển ngôn ngữ, chẳng hạn như vấn đề về thính giác.

Nếu bạn bắt đầu nói lắp khi trưởng thành, hãy đi khám bác sĩ ngay. Nguyên nhân gây ra bệnh có thể do chấn thương, bệnh hoặc cú sốc tình cảm nghiêm trọng. Để chẩn đoán nguyên nhân, các bác sĩ sẽ khám lâm sàng, hỏi bạn một số câu hỏi, xem và lắng nghe cách bạn nói.

Việc điều trị nói lắp thường bao gồm tư vấn cho các bậc phụ huynh và liệu pháp ngôn ngữ cho trẻ. Mục tiêu chính của điều trị là để giúp trẻ học nói một cách trôi chảy nhất.

Vì mỗi người sẽ có nhu cầu và khả năng khác nhau, nên một phương pháp hoặc nhiều phương pháp kết hợp có thể hữu ích cho người này nhưng không có hiệu quả cho người khác. Một vài ví dụ về phương pháp điều trị (không theo thứ tự về tính hiệu quả) bao gồm:

• Kiểm soát sự lưu loát: đây là loại trị liệu ngôn ngữ dạy bạn nói chậm và nhận ra khi nào mình nói lắp. Bạn có thể nói chuyện rất từ từ khi bắt đầu trị liệu, nhưng theo thời gian, có thể dần dần phát triển nói tự nhiên hơn.
• Thiết bị điện tử: một số thiết bị điện tử làm chậm phản hồi thính giác đòi hỏi bạn phải nói từ từ nếu không giọng nói sẽ bị bóp méo thông qua thiết bị. Một phương pháp khác là bắt chước lời nói như bạn đang đồng thanh với người khác. Một số thiết bị điện tử nhỏ có thể được dùng trong các hoạt động hàng ngày.
• Liệu pháp hành vi nhận thức: đây là loại tư vấn tâm lý có thể giúp bạn xác định và thay đổi cách suy nghĩ làm tình trạng nói lắp nặng hơn. Liệu pháp này cũng giúp bạn giải quyết căng thẳng, lo âu hay lòng tự trọng, những vấn đề cơ bản liên quan đến nói lắp.

Ngày nay, ngôn ngữ là cầu nối cho mọi mối quan hệ, kết giao và phát triển xã hội. Nếu một người đang mắc phải tật nói lắp thì cũng đừng lo lắng bởi nếu biết cách điều trị và luyện tập kiên trì thì khả năng giao tiếp sẽ được cải thiện đáng kể.

Xin lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Độc giả vui lòng liên hệ với Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế để được tư vấn cụ thể và chính xác nhất.