Bệnh sởi ở trẻ em

Sởi, một cái tên không còn xa lạ với các bậc phụ huynh, đặc biệt là những gia đình có con nhỏ. Đây là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus gây ra, với khả năng lây lan cực kỳ cao. Mặc dù đã có vắc-xin phòng ngừa, bệnh sởi vẫn âm thầm tồn tại và có thể bùng phát thành dịch nếu không được kiểm soát tốt. Điều đáng lo ngại hơn, bệnh sởi có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm, đặc biệt là ở trẻ nhỏ dưới 5 tuổi, trẻ suy dinh dưỡng hoặc trẻ có hệ miễn dịch suy yếu. Những biến chứng này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, thậm chí đe dọa đến tính mạng của trẻ. Hiểu rõ về bệnh sởi, từ nguyên nhân, triệu chứng, biến chứng đến cách điều trị và phòng ngừa là vô cùng quan trọng để bảo vệ con yêu của bạn. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ cung cấp cho bạn một cái nhìn toàn diện về bệnh sởi ở trẻ em, từ A đến Z.

Giải mã nguyên nhân và cách thức lây lan của bệnh sởi

Nguyên nhân trực tiếp gây bệnh sởi là virus sởi (Measles virus). Đây là một loại virus thuộc họ Paramyxoviridae, có cấu trúc ARN đơn sợi.

Đặc điểm của virus sởi

Virus sởi có một số đặc điểm quan trọng cần lưu ý:

• Cấu trúc: Virus có vỏ ngoài chứa glycoprotein, giúp virus bám vào tế bào vật chủ.
• Sức sống: Virus sởi khá yếu ngoài môi trường, dễ bị tiêu diệt bởi ánh sáng mặt trời, nhiệt độ cao và các chất khử trùng thông thường. Tuy nhiên, trong môi trường không khí, đặc biệt là trong không gian kín, virus có thể tồn tại trong một khoảng thời gian nhất định và lây lan cho người khác.
• Cơ chế tấn công: Khi xâm nhập vào cơ thể, virus sởi tấn công các tế bào biểu mô đường hô hấp, sau đó lan rộng ra các cơ quan khác.

Con đường lây truyền chính: Qua đường hô hấp

Con đường lây truyền chính của bệnh sởi là qua đường hô hấp, thông qua các giọt bắn nhỏ li ti được phát tán ra không khí khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện. Khi một người khỏe mạnh hít phải những giọt bắn này, virus sởi sẽ xâm nhập vào cơ thể và bắt đầu quá trình gây bệnh. Đây là lý do tại sao bệnh sởi lây lan rất nhanh trong môi trường tập thể như trường học, nhà trẻ.

Các con đường lây truyền khác (ít gặp hơn)

Mặc dù ít gặp hơn, bệnh sởi cũng có thể lây truyền qua tiếp xúc trực tiếp với các vật dụng bị nhiễm virus, ví dụ như khăn tay, đồ chơi hoặc bề mặt mà người bệnh đã chạm vào. Sau đó, nếu người khỏe mạnh chạm vào những vật dụng này và đưa tay lên dụi mắt, mũi hoặc miệng, virus cũng có thể xâm nhập vào cơ thể.

“Khả năng lây lan của bệnh sởi là vô cùng cao. Chỉ cần một người mắc bệnh trong một không gian kín, những người chưa có miễn dịch đều có nguy cơ bị lây nhiễm.”

Nhận diện bệnh sởi qua từng giai đoạn: Từ ủ bệnh đến hồi phục

Bệnh sởi diễn tiến qua nhiều giai đoạn, mỗi giai đoạn có những triệu chứng đặc trưng. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu này là vô cùng quan trọng để có thể cách ly, điều trị kịp thời và hạn chế tối đa các biến chứng.

Giai đoạn ủ bệnh: “Sóng ngầm” trước cơn bão

Giai đoạn ủ bệnh kéo dài từ 7 đến 21 ngày, trung bình là khoảng 10 ngày. Trong giai đoạn này, trẻ thường không có bất kỳ triệu chứng rõ ràng nào. Virus sởi đang âm thầm nhân lên trong cơ thể. Đôi khi, một số trẻ có thể có những biểu hiện nhẹ như mệt mỏi, khó chịu, nhưng rất khó để nhận biết đó là dấu hiệu của bệnh sởi. Chính vì vậy, giai đoạn này được ví như “sóng ngầm” trước cơn bão.

Giai đoạn khởi phát: Dấu hiệu “tiền triệu”

Giai đoạn khởi phát kéo dài từ 2 đến 4 ngày. Các triệu chứng ban đầu thường dễ bị nhầm lẫn với cảm cúm thông thường:

• Sốt cao: Trẻ thường sốt cao từ 39 đến 40 độ C, thậm chí có thể cao hơn.
• Ho khan: Ho thường xuyên, tiếng ho khan và khó chịu.
• Chảy nước mũi: Nước mũi trong hoặc hơi vàng.
• Viêm kết mạc: Mắt đỏ, chảy nước mắt, sợ ánh sáng. Trẻ có thể dụi mắt thường xuyên.

Một dấu hiệu quan trọng cần lưu ý trong giai đoạn này là sự xuất hiện của hạt Koplik. Đây là những chấm trắng nhỏ, có đường kính khoảng 1-3mm, xuất hiện trên niêm mạc má bên trong miệng, đối diện với răng hàm. Hạt Koplik được coi là dấu hiệu đặc trưng của bệnh sởi và giúp phân biệt với các bệnh phát ban khác.

Giai đoạn toàn phát: Sự xuất hiện của ban sởi

Đây là giai đoạn đặc trưng nhất của bệnh sởi, khi các nốt ban bắt đầu xuất hiện.

• Thứ tự xuất hiện: Ban sởi thường bắt đầu từ mặt, đặc biệt là sau tai và trán, sau đó lan xuống cổ, ngực, bụng và cuối cùng là tay chân. Đây là một trong những điểm quan trọng để phân biệt sởi với các bệnh phát ban khác.
• Hình dạng và màu sắc: Ban sởi có dạng nốt sẩn, tức là những nốt nhỏ hơi gồ lên trên bề mặt da, có màu hồng hoặc đỏ.
• Diễn tiến: Các nốt ban có thể liên kết lại với nhau thành từng mảng lớn, tạo thành những vùng da đỏ ửng.

Giai đoạn hồi phục: Quá trình phục hồi sức khỏe

Sau khoảng 3 đến 7 ngày phát ban, các triệu chứng của bệnh sởi bắt đầu thuyên giảm. Các nốt ban sẽ nhạt dần và chuyển sang màu sẫm hơn, sau đó bong vảy nhẹ và biến mất. Trẻ cũng sẽ hết sốt và cảm thấy khỏe hơn. Tuy nhiên, trong giai đoạn này, trẻ vẫn còn yếu và dễ bị nhiễm các bệnh khác, do đó cần được chăm sóc và theo dõi cẩn thận.

Đối mặt với những biến chứng tiềm ẩn của bệnh sởi

Mặc dù thường được coi là một bệnh lành tính ở trẻ em, bệnh sởi vẫn tiềm ẩn những biến chứng nguy hiểm, đặc biệt là ở trẻ nhỏ dưới 5 tuổi, trẻ suy dinh dưỡng, trẻ có hệ miễn dịch suy yếu hoặc mắc các bệnh mãn tính. Các biến chứng này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và sự phát triển của trẻ, thậm chí đe dọa đến tính mạng.

Các biến chứng thường gặp: Viêm phổi, viêm tai giữa, tiêu chảy

Đây là những biến chứng thường gặp nhất của bệnh sởi:

• Viêm phổi: Đây là biến chứng nguy hiểm nhất và cũng là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong do sởi ở trẻ em. Virus sởi tấn công vào đường hô hấp, làm suy yếu hệ miễn dịch, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập và gây viêm phổi. Triệu chứng bao gồm sốt cao trở lại sau khi đã giảm, ho nhiều, khó thở, thở nhanh, rút lõm lồng ngực.
• Viêm tai giữa: Virus sởi có thể gây viêm nhiễm ở tai giữa, dẫn đến đau tai, chảy mủ tai, nghe kém, thậm chí là thủng màng nhĩ.
• Tiêu chảy: Do virus ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa, gây rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy kéo dài có thể dẫn đến mất nước và suy dinh dưỡng.

Biến chứng nguy hiểm: Viêm não, viêm thanh quản

Đây là những biến chứng ít gặp hơn nhưng vô cùng nghiêm trọng:

• Viêm não: Đây là biến chứng nặng nề nhất của bệnh sởi, có thể gây tổn thương não vĩnh viễn, dẫn đến các di chứng thần kinh như co giật, liệt, chậm phát triển trí tuệ, thậm chí là tử vong. Các dấu hiệu cảnh báo viêm não bao gồm: sốt cao liên tục, đau đầu dữ dội, co giật, rối loạn ý thức, li bì, hôn mê.
• Viêm thanh quản: Virus sởi có thể gây viêm thanh quản, làm hẹp đường thở, gây khó thở, khàn tiếng, tiếng thở rít. Trong trường hợp nặng, trẻ có thể bị suy hô hấp cấp tính và cần được cấp cứu kịp thời.

Các biến chứng hiếm gặp nhưng nghiêm trọng khác

Ngoài ra, bệnh sởi còn có thể gây ra một số biến chứng hiếm gặp nhưng nghiêm trọng khác như:

• Viêm cơ tim: Gây tổn thương cơ tim, ảnh hưởng đến chức năng tim.
• Viêm giác mạc: Gây tổn thương giác mạc, có thể dẫn đến mù lòa.
• Suy giảm miễn dịch kéo dài (SSPE – Subacute sclerosing panencephalitis): Đây là một biến chứng muộn và rất hiếm gặp, xảy ra nhiều năm sau khi mắc bệnh sởi, gây thoái hóa thần kinh tiến triển và tử vong.

Hướng dẫn chẩn đoán, điều trị và chăm sóc trẻ bị sởi

Chẩn đoán bệnh sởi chủ yếu dựa vào các triệu chứng lâm sàng đặc trưng, kết hợp với tiền sử tiếp xúc với người bệnh. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định làm xét nghiệm máu hoặc xét nghiệm dịch hầu họng để xác định chính xác sự hiện diện của virus sởi.

Chẩn đoán bệnh sởi: Dựa trên lâm sàng và xét nghiệm (nếu cần)

Quá trình chẩn đoán bao gồm:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ khám và đánh giá các triệu chứng của trẻ, đặc biệt là sự xuất hiện của ban sởi và hạt Koplik.
• Hỏi tiền sử: Bác sĩ sẽ hỏi về tiền sử tiêm chủng của trẻ và việc tiếp xúc với người bệnh sởi.
• Xét nghiệm (nếu cần): Trong một số trường hợp khó chẩn đoán, bác sĩ có thể chỉ định làm xét nghiệm máu (xét nghiệm kháng thể IgM sởi) hoặc xét nghiệm dịch hầu họng để xác định sự hiện diện của virus.

Chăm sóc trẻ bị sởi tại nhà: Hướng dẫn chi tiết

Hiện nay, không có thuốc điều trị đặc hiệu cho bệnh sởi. Điều trị chủ yếu là điều trị triệu chứng và chăm sóc tại nhà:

• Hạ sốt: Sử dụng thuốc hạ sốt paracetamol hoặc ibuprofen theo đúng liều lượng chỉ định của bác sĩ. Không tự ý sử dụng aspirin cho trẻ em vì có thể gây hội chứng Reye nguy hiểm.
• Bù nước và điện giải: Cho trẻ uống nhiều nước, dung dịch oresol, nước trái cây hoặc nước cháo loãng để bù lại lượng nước và điện giải mất do sốt và tiêu chảy.
• Dinh dưỡng: Cho trẻ ăn thức ăn mềm, dễ tiêu, giàu dinh dưỡng. Chia nhỏ các bữa ăn để trẻ dễ ăn hơn.
• Vệ sinh: Vệ sinh mắt, mũi, miệng cho trẻ bằng nước muối sinh lý thường xuyên. Vệ sinh thân thể sạch sẽ, mặc quần áo thoáng mát.
• Nghỉ ngơi: Cho trẻ nghỉ ngơi đầy đủ trong môi trường thoáng mát, sạch sẽ, tránh gió lùa.

Khi nào cần đưa trẻ đến bệnh viện cấp cứu?

Cần đưa trẻ đến bệnh viện cấp cứu ngay lập tức nếu trẻ có các dấu hiệu sau:

• Khó thở, thở nhanh, thở khò khè, rút lõm lồng ngực.
• Co giật.
• Li bì, lơ mơ, hôn mê.
• Sốt cao không hạ sau khi dùng thuốc hạ sốt.
• Xuất hiện các biến chứng nặng như viêm phổi, viêm não.

Tấm lá chắn vững chắc: Phòng ngừa bệnh sởi bằng vắc-xin

Phòng ngừa là biện pháp tốt nhất để bảo vệ trẻ khỏi bệnh sởi. Vắc-xin phòng sởi là “lá chắn” hiệu quả nhất, giúp cơ thể tạo ra kháng thể chống lại virus sởi.

Vắc-xin phòng sởi: Hiệu quả và an toàn

Vắc-xin phòng sởi đã được chứng minh là an toàn và hiệu quả trong việc phòng ngừa bệnh sởi.

• Lịch tiêm chủng: Theo khuyến cáo của Bộ Y tế, trẻ nên được tiêm 2 mũi vắc-xin sởi: mũi thứ nhất khi trẻ 9 tháng tuổi và mũi thứ hai khi trẻ 18 tháng tuổi. Việc tiêm chủng đầy đủ giúp tạo miễn dịch bền vững cho trẻ.
• Miễn dịch cộng đồng: Tiêm chủng không chỉ bảo vệ cá nhân trẻ mà còn góp phần tạo ra miễn dịch cộng đồng, giúp ngăn chặn sự lây lan của bệnh sởi trong cộng đồng.

Các biện pháp phòng ngừa khác: Vệ sinh và cách ly

Ngoài tiêm vắc-xin, cần kết hợp với các biện pháp phòng ngừa khác:

• Vệ sinh cá nhân: Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, đặc biệt là trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
• Vệ sinh môi trường: Giữ gìn vệ sinh nhà cửa, thông thoáng, sạch sẽ.
• Cách ly người bệnh: Tránh tiếp xúc với người bị bệnh sởi để ngăn ngừa lây lan.

Chung tay đẩy lùi bệnh sởi: Vì một tương lai khỏe mạnh

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

• Trẻ đã tiêm vắc-xin sởi rồi có bị mắc bệnh không?

  Vắc-xin sởi có hiệu quả rất cao, tuy nhiên vẫn có một tỷ lệ nhỏ trẻ đã tiêm vắc-xin vẫn có thể bị mắc bệnh, nhưng thường ở thể nhẹ và ít biến chứng.

• Bệnh sởi có thể tái phát không?

  Sau khi mắc bệnh sởi, cơ thể sẽ tạo ra miễn dịch suốt đời. Do đó, bệnh sởi thường không tái phát.

• Có nên cho trẻ tiếp xúc với người bị sởi để tạo miễn dịch tự nhiên?

  Tuyệt đối không nên. Việc cố tình cho trẻ tiếp xúc với người bệnh sởi là rất nguy hiểm, có thể khiến trẻ mắc bệnh nặng và gặp các biến chứng nghiêm trọng. Tiêm vắc-xin là biện pháp an toàn và hiệu quả nhất để tạo miễn dịch.

• Tôi nên làm gì nếu con tôi có các triệu chứng nghi ngờ là bệnh sởi?

  Hãy đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất để được bác sĩ thăm khám, chẩn đoán và điều trị kịp thời.

• Bệnh sởi có lây cho người lớn không?

  Có. Người lớn chưa được tiêm vắc-xin hoặc chưa từng mắc bệnh sởi đều có thể bị lây nhiễm.